Bændablaðið - 23.09.2021, Qupperneq 60

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. september 202160
Þó hún teljist ef til vill ekki til
þekktustu skáldkvenna Íslands
er ekki annað hægt að segja en
að Sigríður Anna Jónsdóttir frá
Moldnúpi hafi leynt skemmtilega
á sér, og þá á fleiri hátt en einn.
Anna, eins og hún var kölluð,
fæddist í Gerðakoti undir Vestur-
Eyjafjöllum árið 1901, Skaftfellingur
að ætt en fluttist ung að árum með for-
eldrum sínum í bæinn Moldnúp. Var
haft eftir henni að undir Eyjafjöllum
byggi besta fólk á Íslandi því hvergi
skini sólin bjartar auk þess sem fátæk-
lingar liðu þar aldrei skort.
Móðir hennar varð ekki langlíf,
og ólst Anna, elst þriggja systkina,
upp undir handleiðslu föður síns,
sótti með honum sjóróðra auk hefð-
bundinna starfa en mat hún hvað helst
hversu menningarlegt uppeldi hann
reyndi að veita þeim systkinum – auk
þess sem sjálfstæði Önnu var haft í
hávegum. Svipað og ástatt var hjá
mörgum börnum á þessum tíma var
skólasókn stopul, en naut Anna þó
tveggja mánaða farkennslu veturna
1911-1915 auk þess sem hún meðtók
auðveldlega það sem fyrir augu og
eyru bar.
Námskeið Sigrúnar Blöndal
Anna var fljót að tileinka sér önnur
tungumál og náði meðal annars góðu
valdi á ensku, þýsku og dönsku, eða
þannig að hún gat gert sig vel skilj-
anlega. Á unglingsárunum sótti hún
fimm vikna námskeið í vefnaði hjá
frú Sigrúnu Blöndal, sem var afar
virt á því sviði fyrir þekkingu sína
og handbragð. Sú mæta kona var
meðal annars handavinnudómari á
Landsýningunni í Reykjavík árið
1930, samdi kennslubók í vefnaði
árið 1932 og sótti ótrauð þing nor-
rænna heimilisiðnaðarfélaga erlendis.
Frumkvöðull á sínu sviði og má segja
að frú Sigrún Blöndal hafi staðið að
endurreisn íslensks heimilisiðnaðar.
Að auki var hún ein stofnenda
Húsmæðraskólans á Hallormsstað.
En jæja.
Anna naut afar góðs af vefnað-
arnámskeiðinu, fékk lof fyrir listi-
leg vinnubrögð og átti eftir að vefa
margan strangann næstu árin sér til
hagnaðar. Lítið stóð henni til við-
bótar hvað varðaði skólagöngu fyrr
en hún var farin að nálgast þrítugt,
en árið 1929 settist Anna hnar-
reist á skólabekk Alþýðuskólans á
Laugarvatni.
Í kjölfarið vaknaði í henni einhver
ævintýralöngun og hélt hún því til
Reykjavíkur í fyrsta skipti ævinnar,
árið eftir. Þar leigði Anna ofnlausa og
ískalda herbergiskytru, að eigin sögn,
og las námsefni sér til stúdentsprófs
sem hún hafði mikinn hug á að þreyta
hjá Lærða skólanum. Prestnám heill-
aði, en ekki tókst betur en svo að sam-
spil náms og vinnu varð Önnu ofviða.
Einhvern veginn fór það
þannig, eins og segir í við-
tali Morgunblaðsins árið 1952,
„Ég varð að leggja allan lestur á
hilluna í þrjú ár. Ég virtist öll vera af
mér gengin. Höfuðið gerði verkfall og
taugarnar sömuleiðis.“
Anna ílengdist hins vegar í
Reykjavík og eftir að hafa náð sér
sæmilega tók hún til við barnakennslu
auk almennrar byrjunarkennslu
almennings í ensku.
Ekki þótti henni það þó gefa nóg í
aðra hönd og óf því og seldi vefnað
næstu árin eða til ársins 1945 þegar
annar handleggur hennar fór illa í
lömunarveiki.
Lömunarveikisfaraldurinn sem þá
lagðist á almenning, einn nokkurra
síðan árið 1924, var eðlilega mörgum
til ama – en ekki var farið að bólusetja
við slíku fyrr en árið 1956.
Ingimar Jónsson?
Anna lét þó aldrei bilbug á sér finna
þó ýmislegt bjátaði á. Jafnframt því að
hokra hálflömuð í höfuðborginni stóð
hún í bréfastríði við Sverri nokkurn
Kristjánsson, sagnfræðing og mann
á svipuðum aldri. Þau virtust hafa
lúmskt gaman af að kýta opinberlega,
en meðal annars í ársbyrjun árið 1943
skrifar Sverrir í Þjóðviljann, þar sem
hann vill meina að sú manneskja
sem kallar sig Önnu frá Moldnúpi
sé ekki til heldur komi viðkomandi
fram undir dulnefni.
Hann vísar í lesendahorn
Alþýðublaðsins sem kallað er
„Hannes á horninu“ – að þar spyrji
bréfritarar Hannesar hver í kapp við
annan, hver þessi manneskja sé.

(Sverrir) „… Sagt er, að Hannes
gangi nú hnugginn um holt og mó,
leggjandi eyrun við freðinn svörðinn,
ef verða mætti að í einhverjum hólnum
heyrðist „Hó, hó og hæ, hæ, Hannes
ei veit hvað ég heiti, ég heiti?“Ves-
alings litli Hannes, ef ófreskja drægi
hann nú inn í Moldnúp. Af því að mér
er vel við Hannes vil ég ráðleggja
honum að segja við Önnu þegar hún
kemur, á sumardaginn fyrsta: Ekki
vænti ég að þú heitir Ingimar?“
Gilitrutt, réttmætur
fulltrúi alþýðunnar
Á móti skrifar Anna í Þjóðviljann
tveimur dögum síðar, telur sér skylt
að uppræta þennan misskilning og
þvo allan grun af bæði Ingimar,
(sem er Ingimar Jónsson, skólastjóri
við Gagnfræðaskóla Reykjavíkur)
sem og af öðrum mætum mönnum
bæjarins.
Hins vegar skemmtir hún sér yfir
kaldhæðni örlaganna þegar Sverrir
líkir henni við Gilitrutt.

(Anna) „Hitt virðist aftur á móti
undarleg kaldhæðni örlaganna, að
hinn sagnfróði maður hittir hér á
að líkja mér við Gilitrutt, og er það
hér fyrst, sem ég heyri þig fara með
reglulega staðreynd. Ég er nefnilega
gamall vefari undan Eyjafjöllum,
eins og Gilitrutt þjóðsagnanna.“
Og klykkir út, í lok greinar: „ ..að ef
þú þurfir að þreifa á til að sannfær-
ast, skaltu heimsækja mig á vefstofu
mína, Sjafnargötu 12, og þá muntu
sjá, að það er ekki Ingimar, heldur
bara ég, Sigríður Anna Jónsdóttir frá
Moldnúpi.“
Gaman væri að vita hvort
Sverrir hafi gert sér ferð á
Sjafnargötuna, en alkunna var
að hann taldi besta ráðið til þess
að sigrast á freistingum – væri
að falla fyrir þeim. Í minningar-
grein kom fram að hann væri
allt í senn;
„… sagnfræðingur og
bókmenntamaður, orðræðu-
maður og rithöfundur, komm-
únisti og fagurkeri, rómantíker og
raunsæismaður, gleðimaður og þjóð-
félagsgagnrýnandi …“
Sverrir var þó ekki eini maður-
inn sem Anna skiptist á skoðunum
við yfir samfélagsmiðla og háði
hún ritdeilur við aðra þjóðþekkta
menn. Anna hafði sterkar skoðanir
og taldi þær vel mega heyrast þó hún
tilheyrði ekki hinni æðri þjóðfélags-
stétt. Sem fulltrúi alþýðunnar leist
henni svo á að hún hefði jafnan rétt
til að koma skoðunum á framfæri
og voru það meðal annars réttmæt
málefni sveitunga sinna og annarra
utanbæjarmanna.
Út vil ek
Anna var bæði málefnaleg og greind
og stóð fast á sínu. Lærdómsfús
og forvitin að venju auk þess sem
löngunin til að víkka sjóndeildar-
hringinn blundaði alltaf undir niðri.
Kom enda að því, að henni tókst að
safna sér fyrir utanlandsferð, þá á
fimmtugsaldri er henni fannst hún
þurfa hressingar við. Óvanalegt var á
þessum tíma að konur í hennar stöðu
geystust eitthvert út fyrir landsteinana
en Anna lét ekkert stöðva sig þegar
hún hafði tekið ákvörðun.
Út skyldi hún. Og það gerði hún
vorið 1947, fyrst hringinn í kringum
Ísland og þá áleiðis til Danmerkur.
Eftir það ævintýri tók hún sig til,
skrifaði og gaf út á eigin kostnað
bókina „ Fjósakona fer út í heim“
árið 1950, auk þess að sjá um sölu
á doðrantinum. Fjósakona fer út
í heim, sem er rúmlega 450 síðna
bók, hefur notið mikilla vinsælda
bæði hérlendis og erlendis en hún var
þýdd á ensku árið 2010 undir nafninu
„A Dairymaid Travels the World.“
Sætir, feitir strákar
Í kjölfar Danmerkurferðarinnar
tekst Önnu að nurla saman fyrir ut-
anlandsferð árið eftir til Frakklands,
svo fimm ferða innan Vestur-Evrópu
til viðbótar – auk þeirrar síðustu, sem
var til Bandaríkjanna árið 1964. Þá
komin á sjötugsaldur.
Anna hreifst af menningu þeirra
landa sem hún heimsótti, skoðaði
kirkjur og söfn af miklum móð
auk þess sem hún sætti færi á að
kynnast innfæddum. Tók hún upp
bréfaskriftir við nokkra nýja erlenda
vini og héldust þau bönd ævina út.
Bjartsýni og æðruleysi litaði ferðir
hennar og má finna skemmtilegar
og hnyttnar lýsingar á því sem fyrir
augu bar. Þrátt fyrir reglulega pen-
ingaþurrð tókst Önnu ætíð að komast
leiðar sinnar og hafa í sig og á enda
með óbærilega trú á sjálfið, með guð
sinn að leiðarljósi.
Anna var einhvern veginn aldrei
við karlmann kennd þó tilvera þeirra
hafi síður en svo farið fram hjá henni.
Lýsingar hennar á hinu kyninu, þá
sérstaklega eftir utanlandsferðir, er
eitthvað sem hún
smjattar á og lýsir
fjálglega „… sætir
og feitir með stór
brún augu …“
Þó eiga þeir ekki
alltaf upp á pall-
borðið hjá henni
þessir útlensku,
ens og kemur fram
í bókinni Ást og
Demantar.
„ Í svipinn
stórþótti mér við
allt karlkyn og ég
hugsaði með mér,
mikið get ég nú
verið vitlaus að
halda að það þýði
að brosa sakleysis-
lega og frjálslega,
við þessum skepn-
um, eins og þetta væru einhverjar
göfugar verur.“
Heimsborgarinn Anna
Anna, sem hóf feril sinn sem ferða-
langur um miðjan aldur, tók á sama
tíma einnig upp feril rithöfundar af
mikilli alvöru og gaf út bók eftir
hverja ferð. Sá hún fyrir sér að lífga
upp á tilveru þeirra sem heima sætu,
en þó er haft eftir henni að ekki hafi
hún í raun yndi af að skrifa. Hún ætti
hins vegar mjög létt með það, verst
væri að saman færi ekki alltaf hugur
og hönd og hún, óafvitandi, væri
stundum byrjuð að krota næsta orð
á blaðið áður hið fyrra væri komið
niður. Urðu bækur hennar sjö talsins,
en síðasta bók, sem gefin var út árið
1972, innihélt endurminningar hennar
um föður sinn.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
einhvern veginn ekki hægt annað
en að hugsa til hennar með aðdáun,
handskrifandi mörg hundruð síður
minninga sinna um útlöndin auk þess
að standa keik á skoðunum sínum og
lífssýn. Safna fyrir utanlandsferðum
og útgáfukostnaði til viðbótar við að
hafa í sig og á. Ímynd hinnar íslensku
alþýðukonu, einstæðings sem samt
nýtur þess hispurslaust að skreppa
og skoða heiminn.
Sigríður Anna Jónsdóttir frá
Moldnúpi lést svo södd lífdaga
þann 28. september árið 1979, en
eftir hana standa eftirfarandi bækur:
1950 Fjósakona fer út í heim
1952 Förukona í París
1954 Ást og demantar
1957 Eldgamalt ævintýri
1961 Ég kveikti á kerti mínu.
1970 Tvennar tíðir
1972 Í gengin spor
„Ponnar á beit í útjaðri Lyndhurst.“ (Tekið úr bókinni
Ást og demantar).
LÍF&STARF
Anna var bæði greind og vel máli farin, enda stóð hún fáum á sporði þegar
kom að því að viðra skoðanir sínar.
Anna í Englandi með vinkonu sinni og gestgjafa, frú King, á leið í spássitúr.
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is
Heimsborgarinn Anna frá Moldnúpi:
Athafnakona og ferðalangur