Bændablaðið - 02.12.2021, Blaðsíða 66

66 Bændablaðið | Fimmtudagur 2. desember 2021
Rithöfundurinn Einar Már
Guðmundsson hefur frá upphafi
ferils síns verið meðal helstu og
virtustu höfunda íslensku þjóðar-
innar.
Hann hefur hlotið fjölmargar
viðurkenningar fyrir verk sín hér
heima og erlendis, sent frá sér tugi
skáldverka á liðnum áratugum og
hlotið fyrir það ýmis verðlaun.
Bækur Einars hafa verið gefnar út
víða um lönd en sérstakra vinsælda
nýtur hann í Danmörku, þar sem
bækur hans koma nú út samtímis
útgáfu hér heima.
Eftir hann hefur nú komið bókin
Skáldleg afbrotafræði er fjallar um
litríka mynd samfélags og tíðaranda
í byrjun 19. aldar.
Mögnuð persónusköpun, og mis-
fagurlega þenkjandi persónur í
bland við yfirskilvitleg fyrir-
bæri leika í höndum höfundar
sem skapar þéttan og marg-
slunginn vef er kitlar allar
taugar lesandans. Einar Már
ber á borð heim, þar sem upp-
lýsingastefnan er að ryðja sér
rúms og almenningur farinn
að átta sig á því ógnarvaldi er
prestar og hreppstjórar hafa
þegar kemur að smælingjun-
um. Skuggar eru á lofti, nýjar
hugmyndir vakna og styttist í
að verkin séu látin tala.
Raunsönn mynd af kúguðu
samfélagi sem er að vakna til
lífsins, gleði og sorg í bland
við sögulegan fróðleik.
/SP
Sögusvið skáldsögunnar Djúpið
gerist árið 1975 í heimavistar-
skóla þar sem veruleikinn býður
upp á að hlutverk kvenfólks sé
að létta undir og stjana við karl-
menn sem á móti bera þá ábyrgð
að taka allar ákvarðanir.
Líffræðineminn Valborg
kynnist þessu lífsmunstri er hún
tekur að sér sumarstarf á vegum
Búseturöskunar ríkisins sem hefur
það fyrir augum að efla mannlíf og
atvinnutækifæri í brothættri byggð
í Djúpinu.
Valborg er eldklár en langt frá því
að dúxa í mannlegum samskiptum
og tilveran með samstarfsfólkinu
í heimavistarskóla Djúpmanna
reynist henni erfið. Djúpið er
margslungin og grípandi saga
sem fær lesendur til að velta fyrir
sér viðkvæmni mannskepnunnar
til jafns við byggðina þar sem
ólgandi til finningar krauma undir
yfirborðinu og lesendur geta vart
annað en hrifist með.
Höfundurinn, Benný Sif
Ísleifsdóttir, hefur getið sér góðan
orðstír og er lesendum að góðu
kunn fyrir skáldsögur sínar sem
segja frá örlagasögum fólks úr
íslenskum veruleika.
Bók hennar Hansdætur
sem gefin var út árið 2020 var
tilnefnd til Bókmenntaverðlauna
Evrópusambandsins og Gríma,
sem kom út árið 2018, hlaut
Íslensku hljóðbókaverðlaunin.
/SP
Kjarnbítur er af ætt bálki spörfugla
og af finkuætt. Með honum í
Coccothraustes-ættkvíslinni eru
einungis kolbítur (C. abeillei) og
kvöldbítur (C. vespertinus).
Sumarheimkynnin eru víða í
Evrópu, Norður-Afríku og Asíu,
allt austur til Japans. Vetrarheim-
kynnin eru sömuleiðis í Evrópu,
þó ekki nyrst, og farfugla þar af
í löndum við Miðjarðarhaf og í
Norður-Afríku, sem og í Mið- og
Suðaustur-Asíu.
Deilitegundir eru fimm
Kjarnbítur er 16–18 cm að lengd,
46–72 grömm að þyngd og með
29–33 cm vænghaf. Þetta er
hálsdigur fugl, gulbrúnn á höfði,
dökkbrúnn á baki, en ljósrauð-
brúnn að neðan. Grár á hnakka.
Vængir eru blásvartir með hvítum
axlarskellum. Nefið er afar stórt,
gráblátt á vorin, en í ljósum hornlit
á veturna. Svart er um augu, við
nefrót og á framhálsi. Stélið, hvítt í
endann, er fremur stutt. Fætur eru
bleiklitir og lithimna augna brún.
Útlitsmunur kynja er óverulegur,
helstur sá, að karlfuglinn er ívið
sterklitaðri.
Kjarnbíturinn hefst einkum við
í lauf- og blendingsskógum, sem
og gömlum trjá- og aldingörðum,
og felur sig þá gjarnan í krónum
trjánna, enda er hann dulur og
þögull, en utan varptíma leitar
hann á opnari svæði, einkum þar
sem runnagróður er að finna, og
leitar sér þá fæðu á jörðu niðri.
Hann gengur kjagandi og fattur,
en hoppar líka rösklega.
Karlfuglinn syngur venjulega
á trjátoppum
Kjarnbíturinn verpir oft í smáum
dreifbyggðum og gerir sér hreiður
í trjám, á lágum greinum eða inni
við stofn, í allt að 14 m hæð. Bæði
kynin annast smíðina.
Eggin eru 3–5 talsins. Kven-
fuglinn sér um áleguna, sem tekur
11–13 daga, en bæði foreldrin
mata ungana, sem verða fleygir
12–13 daga gamlir og ná fullu
sjálfstæði um hálfum mánuði eft-
ir það. Ungfuglarnir eru einsleitari
en hinir fullorðnu, með brúnum
þverrákum og gulir á kverk.
Vöðvarnir sem loka goggnum
– en hann er þykkur og mikill – er
eitt helsta einkenni kjarnbítsins,
ná í kringum hauskúpuna.
Þess vegna reynist honum auðvelt
að brjóta grjótharða steina úr hin-
um margvíslegustu aldinum, en
tveir hyrnishnúðar eru í efri gómi
og tveir í þeim neðri, sem gerir
það að verkum, að kjálkavöðvarnir
geta þrýst fast á allt sem í munn-
inn kemur.
Fyrir vikið er eins og hann sé
með útblásnar kinnar. Sem dæmi
má nefna, að hann ræður við ólífu-
kjarna, sem lætur ekki undan fyrr
en við 50 kg þrýsting.
Annars er aðalfæðan hans
helst brumhnappar og trjáfræ,
eins og álms, beykis, hlyns
og fleiri, og á varptíma auk
þess aldinbori (Melolontha
melolontha), sem er bjalla af
ýflaætt, og fiðrildalirfur.
Á vorin og sumrin er kjarnbíturinn
ýmist einn á ferð í matarleit sinni,
eða þá í pörum eða smáhópum,
lauslega tengdum, en á haustin
og veturna má sjá allt að 300 við
slíka iðju og reyndar er metið
1,200 fuglar.
Kjarnbítur sást fyrst á Íslandi í
apríl 1975, en á síðari árum hefur
komum fjölgað og er 31 nú skráð-
ur, miðað við áramót 2011/2012.
Eldra heiti er kirsiberjafugl / kirsu-
berjafugl.
BÆKUR& MENNING
Fugladagbókin 2021:
Fuglar á Íslandi og árstíðirnar fjórar
Skáldsagan Glæstar vonir eftir
Charles Dickens var skrifuð á
árunum 1860-1861, ein af síðustu
skáldsögum höfundar og af
mörgum talin ein sú besta.
Sagan, sem má kalla tímalaust
stórvirki, gerist snemma á 19. öld
og fjallar um munaðarleysingjann
Pip, þroska hans og löngun til að
brjótast frá umhverfi sínu og upplifa
heiminn. Strokufangi nokkur er Pip á
samskipti við í æsku hefur mikil áhrif
á líf hans – í raun án hans vitneskju
framan af. Ástin verður á vegi hans
oftar en einu sinni í mynd hinnar
fögru og drambsömu Estellu og Pip
verður að gera upp við sig hvar í
þjóðfélagsstiganum hann stendur í
raun.
Grípandi og stórvel gerð skáldsaga
þar sem máluð er lifandi mynd af
Englandi Viktoríutímans, fléttuð
glæpum, refsingum, ást og söknuði.
Hér er um að ræða margslungna og
litríka fléttu örlaganna sem lesendum
gefst færi á að njóta í snilldarlegri
þýðingu Jóns. St. Kristjánssonar.
Þess má geta að Jón hefur hlotið
Íslensku þýðingarverðlaunin auk
þess að hafa verið verið tilnefndur
til þeirra hvorki meira né minna en
fjórum sinnum. /SP
Tímalaust stórvirki Dickens:
Glæstar vonir
Raunsönn mynd af kúguðu samfélagi:
Skáldleg afbrotafræði
Margslungin og grípandi:
Skáldsagan Djúpið
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.LCI.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
SÍUR Í
DRÁTTARVÉLAR
Séra Sigurður Ægisson
fuglaáhugamaður sendi
nýlega frá sér nýstárlega
bók sem er upplýsingarit um
fimmtíu og tvær tegundir
fugla sem sést hafa hér á
landi og dagbók.
Í bókina getur áhugafólk
um fugla skráð hjá sér
hvaða dag það sér hvaða
fuglategund og annað sem
tengist fuglum. Sigurður
hefur áður sent frá sér tvær
áhugaverðar bækur um
fugla, Ísfygla og Íslensku
fuglarnir og þjóðtrúin. Fuglar
á Íslandi og árstíðirnar fjórar er
skipt eftir vikum og í upphafi
hverrar viku er að finna fróðleik
um einn fugl af þeim rúmlega
fjögur hundruð sem sést hafa hér
frá því að skráning fugla hófst.
Auk þess að segja frá
útbreiðslu valdra fugla er
meðal annars sagt frá kjörlendi
þeirra, stærð og lit og tínd eru
til ýmis alþýðleg heiti fuglanna.
Útgefandi er Bókaútgáfan Hólar.
/VH
Kjarnbítur (Coccothraustes coccothraustes)