Bjarmi - 01.12.2010, Blaðsíða 5

© Joe Mercier | Dreamstime.com
hvers konar konung og hirð vitring-
arnir sækja heim.
En hverjir voru þessir vitringar?
Upphaflega var þetta gríska orð
payoí;, (magos) sem þýtt er vitringur,
notað um meðlimi prestastéttarinnar í
Persíu. Nauðsynlegt er að hafa í huga
að prestastétt sú sameinaði í starfi
sínu vísindi þess tíma. Þau innihéldu
náttúruvísindi, stjörnufræði, guðfræði,
heimspeki og stjörnuspeki.5 í þeirra
verkahring var að setja fram marktæk
dagatöl, en samkvæmt þeim var hægt
að segja fyrir um flóð m.a. í Efrat og
Tigris. Samfélag sem byggði á landbún-
aði þarfnaðist þekkingar þeirra og má
segja að „vitringarnir" hafi haft svipaða
stöðu og fiskifræðingar á íslandi. Þeir
lásu auk þess í stjörnur og réðu drauma
fólks. Þannig sinntu þeir störfum sem
sálfræðingar, félagsráðgjafar og alls
kyns menningarfrömuðir fást við nú á
dögum, en undir öðrum formerkjum.
Samkvæmt Matteusi eru hér vís-
indamenn á ferð sem sinna vinnu sinni
af alúð og taka mark á þeim lærdómi
sem þeir draga af rannsóknum sínum.
Stjörnufræðin var mikilvægur hluti
þeirra og þess vegna hefja þeir leit
sína.
Hugtakið sem Matteus notar um
stjörnu (gr. aaxrjp (astér)) er óljóst.
Menn eru ekki á eitt sáttir um hvaða
fyrirbrigði á himinhvolfinu hann er að
tala um. Stjörnufræðingar nútímans
hafa bent á nokkur atriði frá þessum
ti'ma sem sáust á himni. Það getur
verið um að ræða supernova eða
þegar sól springur. í annan stað hala-
stjörnu, en ein slík var sjáanleg á
himinhvolfinu um 12 f. Kr. Loks hefur
verið vísað til vissrar stöðu Júpíters og
Satúrnusar sem sást vel í maí, okto-
ber og nóvember 7 f. Kr. Samkvæmt
útbreiddri skoðun innan gyðingdóms
og í hellenískum heimi væntu menn
komu endurlausnara og friðarhöfð-
ingja sem fæðast ætti og koma myndi
frá Júdeu. Þessari von tengdust ann-
ars vegar konungsstjarnan Júpíter og
hins vegar sabbatsstjarnan Satúrnus.
í Persíu voru miklar gyðingabyggðir
og Matteus getur hér verið að höfða
til þeirrar þekkingar sem vitringarnir
hafa haft á vonum Gyðinga. Þetta eru
skemmtilegar vangaveltur6 og það
getur verið um eitthvað allt annað
fyrirbrigði að ræða en það sem hér
er nefnt. Alla vega var það svo í forn-
öld að við fæðingu stórmenna var oft
bundin skin stjarna sem komu fram á
himinhvolfið og sáust svo lengi sem
þeirra naut við.
Hvernig sem á að fá botn í þetta,
þá eru vitringarnir komnir vegna rann-
sókna sinna og stjörnunnar sem þeir
fylgja. Hugmyndir þeirra voru Gyð-
ingum í Jerúsalem þekktar. í Þriðju
Mósebók er að finna spádóm um
komu Messíasar: „Stjarna rennur upp
af Jakob, og veldissproti af ísrael" (3M
24.17).
Þrátt fyrir að bæði í gyðingdómi og
kristni sé stjörnuspeki litin hornauga,
er greinlegt af frásögu Matteusar að
þó svo að stjörnuspeki sé hafnað að
stjörnufræðin er virt sem mikilvæg
vísindi. Kristninni er stjörnufræðin
ekki fjandsamleg. Þessu er haldið fram
einmitt vegna þess að Kristur táknar
lok allrar stjörnuspeki. Hún er líka allt
annars eðlis en stjörnufræði.
Matteus dregur hér fram hvernig
tveir heimar mætast, í vitringunum
heimur vísinda og leitar, en í Heródesi
heimur valds og ótta. Áherslan er skýr
að vitringarnir eru komnir að veita
hinum sanna konungi, sem ekki er að
finna ÍJerúsalem, lotningu.
í textanum er einungis sagt að vitr-
ingarnir hafi komið frá Austurlöndum.
í gegnum tíðina hefur helgisagan verið
dugleg við að fylla inn í frásöguna.
Snemma urðu úr vitringunum kon-
ungar en í spádómsbók Jesaja segir:
„Þjóðirnar stefna á Ijós þitt og kon-
ungar á Ijómann, sem rennur upp yfir
þér" (Jes 60.3). Einnig var tekið svo
til orða: „Konungarnir frá Tarsis og
eylöndunum skulu koma með gjafir,
konungarnir frá Sabe og Seba skulu
færa skatt" (Sl 72.10). í framhaldi af því
er farið að tala um vitringana sem þrjá
konunga. Þeir eru fulltrúar þriggja kyn-
slóða, ungur, miðaldra og gamall. Við
það bættist að vitringarnir eru gerðir
að staðgenglum, hver fyrir sinn kyn-
stofn, hvítan, gulan og svartan. Þeir
fengu loks nöfnin Kasper sem er ungur
og skegglaus, Melchior er aftur á móti
skeggjaður öldungur en Baltasar mið-
aldra og dökkur á hörund.7 Greinilegt
er af helgisögunni að vitringarnir eru
fulltrúar mannkyns. Þeir koma sem
slíkir til Jesúbarnsins og veita því lotn-
ingu. í helgisögunni er teknin saman
og mótuð mynd af meginvitnisburðum
Ritningarinnar um undur jólanna.
VITRINGARNIR CX3 HERÓDES
í öðrum hlutanum (vers 3—9a) er lýst
samskiptum þessara tveggja mismun-
andi sviða mannlegs lífs. Fulltrúar
hinnar leitandi, fróðleiksfúsu og lotn-
ingarfullu stöðu mannsins í samtali við
Guð eru vitringarnir. Umræða manns
og Guðs á sér stað þegar menn rann-
saka veruleikann sem sköpun hans.
Hins vegar er það Heródes, fulltrúi hins
útsmogna valds, sem sér óvin í hverju
5