Bjarmi - 01.04.2018, Blaðsíða 12

Jesúm einstæðan í veraldarsögunni sem
hámark mannlegrar fullkomnunar, en
sömu fullkomnun gætu aðrir menn einnig
náð, og væri sósíalismi ein leiðin til þess.
Cambell afneitaði flestum trúarsetningum
kirkjunnar, einkum friðþægingunni og gerði
það stundum á nokkuð rætinn hátt, en féll
síðar frá kenningu sínum og gerðist prestur
í ensku þjóðkirkjunni. Frá Englandi eða
öllu heldur Ameríku barst einnig hingað
til íslands um aldamótin spíritismi og fékk
hann máttugan og mælskan boðanda
í prófessor Haraldi Níelssyni, sem vildi
fella hann inn í kenningakerfi kirkjunnar.
Ekki voru þó allir fylgjendur hans á sömu
skoðun, því að einn af sannfærðustu
spíritistum hérlendis, Þórður Sveinsson
yfirlæknir, taldi sig algerðan atheista eða
guðsafneitara eftir sem áður.
Eitt, sem var sameiginlegt með öllum
þeim stefnum, sem hér hafa verið nefndar,
allt frá upplýsingarstefnu til nýrrar guðfræði,
var takmarkalaus bjartsýni á framhaldandi
þróun til friðar, fullkomnunar og farsældar.
Sú bjartsýni sem mörgum finnst nú, að
hafi verið barnaleg eða jafnvel bjálfaleg,
var hjá langflestum sprottin af þeirri trú,
að maðurinn gæti svo að segja af eigin
rammleik dregið sjálfan sig á hárinu upp
úr villu og glöpum fyrri alda. Bjartsýni séra
Friðriks var af öðrum toga spunnin. Hann
trúði því, að slík hátternisbreyting yrði
aðeins möguleg með því að veita viðtöku
fagnaðarerindi Jesú Krists um hjálpræði
Guðs til handa mönnunum. Sú trú hans
var sterk og því þorði hann að berjast
fyrir henni í andstöðu við svo að segja
allar þær stefnur, sem voru ríkjandi meðal
menntamanna framan af samtíð hans.
TRÚ REIST Á OPINBERUN
Heilabörkurinn er hið líffræðilega tæki
manns til rökrænnar hugsunar og um
aldamótin síðustu töldu menntaðir menn
yfirleitt, að hann einn kæmi til greina
við lausn lífsgátunnar. En miklu eldri í
þróunarsögu mannsins er miðheilinn — sá
farvegur, sem hvatir og kenndir, svo sem
ást og hatur, samúð og trúarhvöt, streyma
um til meðvitundarinnar, og þessar hvatir
eru jafnraunverulegt fyrirbæri og þeir
dauðu hlutir, sem við sjáum eða þreifum
á, auk þess sem þeir eiga miklu dýpri og
eldri rætur í persónuleikanum en rökræn
hugsun. Séra Friðriktrúði með miðheilanum
og trú hans var reist á opinberun. Hann,
náttúruunnandinn, trúði á opinberun
Guðs í náttúrunni, en ekki að náttúran
sjálf væri Guð, eins og algyðistrúarmenn,
enda er metafýsik þeirra ekki hátt skrifuð
nú á tímum. Hann, mannvinurinn, trúði
líka á opinberun Guðs í mannssálinni -
m.a.s. í sál heiðingjanna, og munu flestir
kristnir menn nú á tímum fallast á slíka
náttúrulega guðfræði, sem kölluð er. Hann
var sannfærður um framþróun þeirrar trúar
í opinberun Biblíunnar, en var sjálfur of
mikið skáld til að neita Guði um heimild til
að nota skáldlegar frásagnir og táknrænar
líkingar í þeirri opinberun. Hann trúði því, að
sá voldugi andi, sem hafði skapað heiminn
og sett framþróun lífsins föst lögmál,
hefði opinberað sig í mannlegu holdi
Jesú frá Nasaret og þar með opinberað
föðurlegan kærleika sinn til mannanna.
Hann trúði á friðþægingu Krists - ekki sem
bókfærsluatriði í innlánsdálki einhverrar
viðskiptabókar, eins og nýguðfræðingarnir
brigsluðu honum stundum um, heldur
sem leyndardóm - mysterium crucis -
dulardóm krossins. Hann trúði því, að
hann þyrfti sjálfur á þeirri friðþægingu
að halda, því að hann fann til ábyrgðar
sinnar og sektar alls mannkyns gagnvart
Guði. Hann trúði á existentiellan hátt - á
nauðbeygðan vilja mannsins til að kjósa líf
með Guði eða hafna því og deyja eilífum
dauða - að aðhæfa sig því umhverfi, þar
sem menn fara að vilja Guðs og þroskast
í samræmi við hann, eða loka öðrum kosti
fyrir sér leið lífsins og þróunarinnar, svo
að notuð sé samlíking, sem er í samræmi
við lögmál líffræðinnar. Hann trúði þeim
orðum Ritningarinnar, að sú eina synd,
sem ekki verði fyrirgefin, sé syndin gegn
heilögum anda, sem sé að forherða hug
sinn og hjarta gegn Guði vitandi vits. Því
trúði hann því ekki, að um leið og líkaminn
dæi, yrði dyrum hjálpræðisins skellt í lás
fyrir þeim, sem ekki hefðu fengið drengilegt
tækifæri til að kjósa eða hafna, svo sem
heiðingjum. Þar stóð hann á öndverðum
meiði við rétttrúnað fundamentalistanna,
en í samstöðu við kenningar kaþólsku
kirkjunnar um hreinsunareld.
SAMKIRKJUHUGSUN
Séra Friðrik trúði einnig á opinberun Guðs
gegnum kirkju sína, og einnig þar var
hann í samræmi við kaþólsk sjónarmið.
Hann hefði haft fulla djörfung til að gerast
yfirlýstur kaþólikki, ef hann hefði trúað
því að kirkja Krists næði aðeins til þeirra.
En hann trúði á eina, heilaga, almenna
kristna kirkju, en ekki neina sérstaka
kirkjudeild. Þess vegna lagði hann ríka
áherslu á það, að KFUM mætti aldrei
verða sértrúarflokkur, heldur vinna innan
þeirrar kirkju eða kirkjudeilda, þar sem
starf þess færi fram. Kirkja séra Friðriks
var ekki takmörkuð við neitt eitt land eða
eina öld, heldur náði hún yfir samfélag
allra lærisveina Krists í öllum löndum
og á öllum öldum, óháð hörundslit eða
tímabundinni menningu umhverfisins.
Þess vegna var honum það engin ofraun
að vera í andstöðu við svo að segja allar
ríkjandi stefnur aldamótaskeiðsins. Hann
skoðaði þær sem goluþyt.
Það hafa líka orðið mörg veðrabrigði
síðan um aldamót og skeið þeirra
er að hugsun til orðið að ýmsu leyti
jafnfjarlægt og fornöld Grikkja, þótt
við sitjum enn uppi með sumar úreltar
skoðanir þess, einkum í fræðslumálum
og stjórnmálum. Fyrsta áfall sitt fékk
rígskorðuð efnishyggja þess tíma með
grjóthörð atóm sín, er Max Rlanck kom
1901 fram með orkuskammtakenningu
sína, en Þlanck sagði á einum stað: „Það
getur aldrei orðið nein sönn andstaða
milli trúarbragða og vísinda, því að
þau uppfylla hvort annað. Ég hygg, að
sérhver alvarlega hugsandi maður verði
að viðurkenna og rækta trúhneigðina í
eðli sínu, ef öll öfl mannssálarinnar eiga
að starfa saman í fullkomnu jafnvægi
og samræmi.“ Þarna féllu skoðanir séra
Friðriks og Nóbelsverðlaunahafa 20.
aldarinnar í sama farveg.
12 | bjarmi | apríl 2018