Bjarmi - 01.04.2018, Blaðsíða 21

Kirkjuturiiinn
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON
1. INNGANGUR
Sá eða sú sem leitar að kirkju, byrjar að
svipast um eftir kirkjuturni og mun að
sjálfsögðu finna hann. Ekki eru margar kirkjur
án turns, því við eigum einhvern veginn erfitt
með að ímynda okkur kirkjur án hans. Yfirleitt
er turni komið fyrir á vesturenda kirkna, þar
sem þeir rísa hátt upp yfir kirkjudyrunum
og eru um leið inngangur kirkjunnar og
jafnan anddyri eða forkirkja eins og til
dæmis á við um Hallgrímskirkjuturn. Það
eru líka til turnar sem standa svo að segja
við hlið inngangsins eða sem sjálfstæð
bygging til hliðar við kirkjuna eins og t.d.
turn Breiðholts- eða Grensáskirkju. Sumar
kirkjur eru með tvo eða fleiri turna og nægir
hér að minna á Háteigskirkju sem hefur
fjóra.
Ósjaldan eru turnarnir miklar byggingar
með mun þykkari veggi en kirkjan sjálf eins
og margar eldri kirkjubyggingar í Evrópu
vitna um. Yfirleitt rísa þeir þar hátt og mjókka
þegar ofar dregur. Turninn lætur þannig
menn ósjálfrátt líta upp og beina sjónum
til himins. Oft er þak þeirra oddhvasst, en
margir eru með lauk- eða næpulaga þak
eða jafnvel flatt. Sumir turnar eru sívalir en
alla jafnan eru þeir ferstrendir og byggðir á
ferningslaga grunni. Þegar ofar dregur er
sem þeir breytist og verði að átthyrningi
sem spírulaga þak er sett á.
Að jafnaði er kirkjuklukkum komið
fyrir í kirkjuturninum og í honum tröppur
á milli hæða innan kirkjunnar til þess að
fólk komist inn á svalir sem liggja meðfram
kirkjuskipinu. Efst í honum er að jafnaði að
finna útsýnissvalir. Það er ekki óalgengt
að klukka sé á turninum. Erlendis er oft
Glaumbæjarkirkja í Skagafirði
á turnum, sérstaklega í kringum þak- og
vatnsrennur, komið fyrir skreytingum,
styttum af englum, djöflum og furðuverum.
Á toppi turnsins er komið fyrir krossi sem
oft er á kúlu en ofan á honum er ósjaldan
að finna veðurhana.
Turnar láta fólk á jörðu niðri líta upp til
himins, en þegar það er komið í turninum
á útsýnispallinn sér það langt og verður í
bókstaflegri merkingu víðsýnt og í yfirfærðri
merkingu greinir það betur samhengi
hlutanna á jörðu niðri. Turnar setja þannig
iðulega daglegt líf manna í annað og stærra
samhengi. Oft er sem þeir færi menn nær
himninum og veiti þeim nýtt sjónarhorn á
tilveruna og eigin tilvist.
Lengi vel voru kirkjuturnar hæstu
byggingar í borgum og úti á landí er það
iðulega þannig enn. Athygli vekur að í
nútímanum er mikið gert úr vægi turna sem
rísa upp úr borgarbyggðinni. Það er sem
eigendur þeirra vilji jafnt vísa til eigin valds
og víðsýni. Það kemur lítt á óvart að við
hlið kirkjuturna eru það bankabyggingar,
viðskiptahalIir og sjónvarpsturnar sem
eru hvað mest áberandi í borgamyndum
nútímans. Ráðhús eru mörg hver líka með
sína turna en það á líka við um fangelsi
og aðrar hallir sem óneitanlega vilja vísa
til mismunandi „valdastöðu" manna. Auk
þess ber að geta vita og hafnarvita sem
lýsa skipum rétta leið í veðrabrigðum
veruleikans.
2. SÖGULEGUR BAKGRUNNUR
Elstu turnar sem þekktir eru úr sögu
byggingarlistarinnar eru súmerískir og
babylonskir eða svokallaðir tröpputurnar
(þ. Zikkurat). Byrjað var að þróa þá um
5000 f. Kr., en í dag eru til miklir turnar
í Mesópótamíu, allt frá því 3000 f. Kr.
Turnarnir áttu að greiða leið mannsins að
veruleika himinsins. Þeir eru á nokkrum
hæðum, sem mynda eins og tröppur upp
að flötu þaki hans en þar hefur alla jafnan
verið komið fyrir altari. Turninn og altari
bjarmi | apríl 2018 | 21