Bjarmi - 01.04.2018, Blaðsíða 13

EFTIR ÞVÍ SEM LÍÐURÁÆVI KYNSLÓÐAR MINNAR, SEM
HEFURSÉÐ MEIRI BREYTINGARÁ FLESTUM SVIÐUM EN ÞÆR
KYNSLÓÐIR, SEM Á UNDAN GENGU, UNDRAST ÉG ÞAÐÆ
MEIR, HVERSU SÉRA FRIÐRIK VAR í MÖRGUM EFNUM LANGT
Á UNDAN SAMTÍÐ SINNI.
Annað áfall fékk efnishyggja 19.
aldarinnar, þegar Werner Heisenberg,
annar Nóbelsverðlaunamaður, höfundur
óvissureglunnar, hafnaði beinhörðu
orsakalögmáli hennar og taldi það skoðun
sína, að afstaða vísindanna gagnvart
hugtökum eins og „sál“ og „Guð“ hlyti að
verða önnur en efnishyggjan. Þriðji frægi
eðlisfræðingurinn, Sir Arthur Eddington,
hélt því fram, að trúin á Guð væri ekki
háð hverfulum niðurstöðum vísindanna,
heldur dulrænni reynslu mannanna, sem
verðskuldaði virðingu vísindanna, því að
þau yrðu eins og hún að nota, og það í æ
ríkara mæli, táknræn merki til skýringar á
niðurstöðum sínum.
Það er ekki lengur talin góð
og gild vísindamennska að afneita
trúarbrögðunum og gildi þeirra, þar sem
frjáls hugsun er leyfð á annað borð.
En þótt undarlegt megi virðast, hafa
sálfræðingarnir verið seinir á sér að
taka til rannsóknar trúarhvöt mannsins,
félagshneigð, listræna hæfileika hans
og dulræna reynslu. Dútl þeirra við
vanabundin viðbrögð og skilorðsbundið
hátterni manna, en þó einkum dýra,
hefur seinkað mjög slíkum rannsóknum
á tilfinninga- og hvatalífi, sem þó hafa
stórkostlega praktíska þýðingu fyrir
uppeldi, þjóðfélagsskipan og menningu
yfirleitt. Einn núlifandi sálfræðingur, sem
um þetta hefur ritað bók, segir svo um
þessa stéttarbræður sína: „Fyrst týndu
þeir sálinni, svo glötuðu þeir andanum,
síðan misstu þeir meðvitundina og eftir
varð aðeins einhver snefill hátternis."
RÉTTSÝN TRÚ
Af því litla, sem ég hef lesið um eða
eftir fræga guðfræðinga um miðbik
þessarar aldar, finnst mér trúarskoðanir
séra Friðriks líkjast mest kenningum
bræðranna Reinholds og Helmuths
Niebuhr. í stað léttúðugrar bjartsýni
frjálslyndu guðfræðinnar fyrr og nú hafa
þeir lagt áherslu á sekt mannkynsins, á
erfðasynd þess. Á síðustu árum hafa
vonbrigðin yfir gangi heimsmálanna og
ófullnægju velferðferðarríkisins vakið
marga til dýpri hugsunar en áður, en
áður, og hin þurra fræðsla skynseminnar
virðist vera að glata því trausti, sem
aldamótakynslóðin bar til hennar. Menn
hafa ekki ræktað tilfinningalífið sem skyldi,
né gefið því nægilegt stefnumið, og því
hrekjast margir eins og áttavitalaust
fley í kvíða, óróa og öryggisleysi, ekki
sízt sú kynslóð, sem á að taka við arfi
menningarinnar. Reinhold Niebuhr hefur
sagt, að kristindómurinn verði ef til vill
betur skilinn af skáldum og listamönnum,
sem hafa tilfinningu fyrir því dramatiska og
sögulega, heldur en af heimspekingum,
vísindamönnumogjafnvelguðfræðingum.
Séra Friðrik átti sem skáld ríka tilfinningu
fyrir því dramatiska og sögulega, bæði
í lífi einstaklingsins og mannkynsins, og
áttavitalaus var hann ekki.
Séra Friðrik var ekki sérlega lærður
guðfræðingur og heldur ekki sérlegur
mælskusnillingur, því að hann var
stundum dálítið málstirður, og þó
áhrifamikill predikari oft og tíðum. Hann
sameinaði einlæga trú og praktisk tök
á starfi sínu flestum öðrum fremur. Eftir
því sem líður á ævi kynslóðar minnar,
sem hefur séð meiri breytingar á flestum
sviðum en þær kynslóðir, sem á undan
gengu, undrast ég það æ meir, hversu
séra Friðrik var í mörgum efnum langt
á undan samtíð sinni. Hann var t.d.
hafinn upp yfir skiptingu kirkjunnar í
mismunandi deildir alllöngu áður en sú
alkirkjuhreyfing, sem nú ryður sértil rúms,
var almennt komin á dagskrá. Hann var
ekki aldamótamaður, eins og það var
vanalega túlkað. Hann tilheyrir jafnvel
ekki fyrri hluta þessarar aldar, sem hann
helgaði starfskrafta sína. Mér finnst hann
að mörgu leyti eiga betur heima á síðari
hluta hennar, en þá kynslóð, sem nú er að
vaxa til vits og áhrifa, vantar tilfinnanlega
leiðtoga á við hann.
Læt ég svo lokið þessum minningum
um kæran vin og ógleymanlegan mann.
'Höfundurinn, Páll V. G. Kolka, var læknir í Blönduóshéraði.
219. öld.
Erindi þetta birtist einnig i Bókinni um séra Friðrik., útgefandi Skuggsjá, 1968. Millifyrirsagnir eru settar inn af ritstjóra Bjarma.
bjarmi | apríl 2018 | 13