Bændablaðið - 24.03.2022, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. mars 202244
Bókakostur til búnaðarkennslu
á hundrað og fjörutíu ára skeiði
hennar hérlendis hefur verið
margvíslegur. Í fyrstu fáeinar
bækur á dönsku eða öðrum
Norðurlandamálum, en mest af
efni þó handskrifað eftir framsögu
kennara. Síðan rann upp tími
fjölritaranna, „hektografs“, spritt-
og þá stensilfjölrita af vaxandi
gæðum.
Mikil framför þótti að geta
fjölfaldað námsefnið, handskrifað
en síðar vélritað, og nemendur undu
glaðir við munaðinn allt fram á tíma
litgefandi ljósritunarvéla. Pappír var
frumefni kennslubókanna til skamms
tíma. Rafbókin tekur nú við í vaxandi
mæli.
Ein er sú íslensk kennslubók
í búnaðarfræðum sem skrifarinn
telur öðrum athyglisverðari. Það er
Búfjárfræði Gunnars Bjarnasonar
sem út kom haustið 1966. Sem
kennari á Hvanneyri hafði Gunnar
á sjötta áratugnum tekið saman efni
sem fjölritað var sem kennsluefni um
greinina. Nú hafði honum gefist næði
til þess að skrifa handrit að heildstæðri
kennslubók um búfjárrækt.
Hann hafði ætlað að fá fleiri
höfunda að verkinu, t.d. sérfróða um
nautgripa- og sauðfjárrækt, en það
tókst ekki þá.
Í formála bókarinnar getur Gunnar
þess enn fremur að treglega hafi
gengið að fá útgefanda að verkinu.
En svo kom Bókaforlag Odds
Björnssonar á Akureyri sem óskaði
eftir því að heiðra Bændaskólann á
Hvanneyri 75 ára (1964) með því
að gefa verkið út. Þáðu höfundur
og Bændaskólinn það með þökkum.
Þar sem frumleiki höfundarins og
fagmennska forlagsins komu saman í
eitt varð til afar sérstæð kennslubók:
Sjö hundruð síður í lausblaðamöppu,
sem klædd var þykku plasti. Bókverkið
hefði því mátt fara með til nota
bæði úti í fjósi og hesthúsi. Útgáfu
bókarinnar var getið sem viðburðar
í dagblöðum haustið 1966, þar sem
sagði m.a.:
„Kosti þessarar
bókargerðar telur forlagið
einkum þessa: Auðvelt að bæta nýju
efni í bókina eða skipta um blöð, og
einnig getur hver eigandi bókarinnar
sem er, bætt hana eigin blöðum,
t.d. vélrituðum eða skrifuðum, með
upplýsingum er hann telur sér gagn
að og aflar sér annars staðar. Þannig
getur lesandinn sjálfur tekið
þátt í samningu bókarinnar og
miðað hana að nokkru við eigin
þarfir og sérsvið í búfræði, og
einnig er unnt að setja í hana
ýmsar skýrslur og gögn er varða
bú bóndans sjálfs og þannig
geymir hún um leið niðurstöður
af persónulegri reynslu hans.“
Í öðru blaði sagði: „Það
vakti athygli á pósthúsinu á
Akureyri að þegar bókin var
send [600] áskrifendum var
það stærsta póstsending, sem
komið hafði frá einum aðila á
pósthúsið á Akureyri, en þyngd
sendingarinnar var eitt og hálft
tonn.“ Bókin var engin léttavara.
Hún var í sama blaði kölluð
„frumleg og glæsileg“. Umfjölluninni
lauk svo:
„Ekki er nokkur vafi á því að hér
er brotið blað í útgáfu kennslubóka, en
þær úreldast, sem kunnugt er, þó ekki
að öllu og ónauðsynlegt að prenta þær
alveg upp. Séu þær í lausblaðabroti
sem þessi, er jafnan hægt að láta þær
fylgja kröfum tímans. Margar fallegar
litmyndir eru í bókinni.“
Gunnar Bjarnason lagði afar mikið
verk í þessa bók, sem notuð var til
kennslu á Hvanneyri um nokkurt
árabil. Það fór hins vegar svo að enginn
hinna sérfróðu búnaðarmanna varð við
hugmyndum hans og áskorunum um
að endurnýja efni bókarinnar og auka
við hana. Sjálfsagt réði nokkru þar um
að Gunnar hafði ekki alltaf strokið
þeim öllum meðhæris í samræðum
daganna. „Ótrúlega fátt og magurt
hefir þó verið skrifað um Búfjárfræði
Gunnars“ . . . sagði líka í grein Árna
G. Eylands, þremur árum eftir útgáfu
bókarinnar.
Nú hefur gróið yfir þessa
kennslubók – stórvirki Gunnar
Bjarnasonar sem Forlag Odds
Björnssonar gaf út af metnaði
sínum og alúð. Kennslubókin var
athyglisverð tilraun til nýbreytni í
miðlun þekkingar á tímum hraðra
framfara í miðlunartækni og ekki síður
á þeim fagsviðum sem hún fjallaði um.
En líklega gerðist það sem Jónas
Hallgrímsson hafði orðað svo meira
en einni öld fyrr: . . . „því tíminn vill
ei tengja sig við mig“ . . .
Bjarni Guðmundsson
SAGA& MENNING
Sögubrot um búfræðslu 6:
Sérstæða
kennslubókin
Gunnar Bjarnason, kennari og
ráðunautur.
Búfjárfræði Gunnars Bjarnasonar frá 1966.
LESENDARÝNI
Innlend matvælaframleiðsla og þjóðarhagur
Matvælaframleiðsla og matvæla-
stefna hafa verið ofarlega á dagskrá
undanfarna mánuði. Hörmuleg
innrás Rússa í Úkraínu hefur enn á
ný varpað ljósi á þetta viðfangsefni.
Stríðsrekstur af þessu tagi hefur
alvarlegar afleiðingar fyrir allan
almenning, nær og fjær.
Alvarlegast er ástandið í
Úkraínu sjálfri en áhrifanna gætir
um heim allan. Þannig teygist á
virðiskeðjum sem eru mikilvægar
matvælaframleiðslu og í sumum
tilvika brotna keðjurnar. Afleiðing
alls þessa er að hrávöruverð og
matvælaverð í heiminum rýkur
upp og óttast er um áhrif á framboð
matvæla þegar frá líður. Á tímum
sem þessum skiptir grundvallarmáli
að stjórnvöld hafi skýra sýn – vinni
út frá matvæla- og landbúnaðarstefnu
sem tekur tillit til þjóðarhags.
Hver er gildandi
landbúnaðarstefna?
Sú orðræða, að hér á landi sé ekki
skýr landbúnaðarstefna, er þrálát
í opinberri umræðu. Að mati
greinarhöfundar er nauðsynlegt
að rétta þann kúrs og leiðrétta
misskilning. Pólitísk stefna lög gjaf ans
birtist skýrt í gildandi búvörulögum
nr. 99/1993. Í a) og b)-liðum 1. gr.
laganna segir:
Tilgangur þessara laga er:
a. að stuðla að framförum og
aukinni hagkvæmni í búvöru-
framleiðslu og vinnslu og
sölu búvara til hagsbóta fyrir
framleiðendur og neytendur,
b. að framleiðsla búvara til
neyslu og iðnaðar verði í sem
nánustu samræmi við þarfir
þjóðarinnar og tryggi ávallt
nægjanlegt vöruframboð
við breytilegar aðstæður í
landinu.
Hlutverk landbúnaðar að tryggja
framboð matvæla í landinu og þar
með fæðuöryggi er því afar skýrt.
Þetta ákvæði er birtingarmynd
íslenskrar landbúnaðarstefnu, og er
það hlutverk framkvæmdavaldsins
að framkvæma stefnuna á grundvelli
þeirra laga og reglna sem gilda
um landbúnaðarframleiðslu.
Það hefur einnig sérstakt vægi í
réttarframkvæmd.
Nægir að vísa til forsendna í
dómi Hæstaréttar í máli nr. 22/2021
þar sem tiltekið er að ljá verði
löggjafanum mikið svigrúm við
mótun landbúnaðarstefnu eins og
hún birtist í 1. gr. búvörulaga nr.
99/1993. Tollar á búvörur og útfærsla
á viðskiptasamningum sem fela í
sér ívilnanir frá almennum tollum
eru órjúfanlegur hluti þessa, sbr.
fyrrnefndan dóm.
Margir hlekkir eru í virðiskeðjunni
Eitt mikilvægasta verkefni stjórn-
valda er að tryggja fæðuöryggi
þjóðarinnar. Hver þáttur land búnaðar-
framleiðslunnar myndar einstakan
hlekk sem, þegar allt er talið, skapar
samfellda virðiskeðju. Hver og einn
hlekkur þarf að virka og vera til staðar
á óvissutímum eins og nú eða þegar
náttúruvá steðjar að svo því sé einnig
haldið til haga.
Auk frumframleiðslunnar þarf að
horfa bæði til aðfanga- og úrvinnslu -
keðjunnar. Innlend að föng eru
mikilvæg og huga þarf að afhend-
ingaröryggi þeirra. Birgða staða
fóðurs, matvæla og landbúnaðar-
afurða er þannig annar hlekkur í
virðis keðjunni sem þarf að tryggja.
Greina þarf áhrif utanaðkomandi
atburða á virðiskeðjur
Í rannsókn tveggja vísindamanna
við Háskóla Íslands og Norwegian
University of Science and Technology,
„Framing the 2010 Eyjafjallajökull
volcanic eruption from a farming-
disaster perspective“, er fjallað um
þetta viðfangsefni út frá íslenskum
veruleika.
Í greininni er undirstrikað
mikilvægi þess að skilja vandamálið
og að það er síbreytilegt. Ráðast þarf
í forvarnir, og æfa viðbragðsáætlanir.
Búa þarf til vinnuferla um hvernig
læra skal af reynslunni, sem á
einkar vel við núna þegar að steðjar
utanaðkomandi vá sem fáir trúðu
að gæti raungerst en sýnir sig nú og
sannar. Hér þarf ásamt fleiru að horfa
til starfsöryggis frumframleiðenda.
Gríðarlegar kostnaðarhækkanir
nú geta beinlínis orðið til þess að
búrekstur verður í sumum tilvikum
ósjálfbær og framleiðsla dregst því
saman – þannig geta breytingar, hér
kostnaðarhækkanir, í aðfangakeðju
leitt til þess að bændur bregði búi og
framleiðsla landbúnaðarvara leggist
af. Allt þetta þarf að greina, skilja og
bregðast við.
Framleiðsla búvara
er allra hagur
Af þessu er ljóst að landbúnaðar-
stefnan og útfærsla hennar er hér
í lykilhlutverki en verkefnið er
sameiginlegt bændum, öðrum
haghöfum og stjórnvöldum. Fram-
leiðsla búvara til neyslu og iðnaðar í
samræmi við þarfir þjóðarinnar sem
tryggir nægjanlegt vöruframboð við
breytilegar aðstæður er allra hagur.

Erna Bjarnadóttir.
Erna Bjarnadóttir.
Upplýsingar og pantanir astjorn.is eða í síma 462 3980
facebook.com/astjorn – youtube.com/astjorn
Stofnaðar 1946Kristilegar sumarbúðir
Einstakar
sumarbúðir
í stórkostlegri
náttúru
Verð:
8000-8500 kr.
á sólarhring