Skessuhorn - 15.12.2021, Page 78

MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 202178
Sinn er siður í landi hverju og það
á sannarlega við um jólin. Þeir eru
fjölbreyttir jólasiðirnir en byggja
flest allir á sama grunni; að njóta
jólanna og alls þess góða sem þau
hafa upp á að bjóða. Við báðum
þrjá einstaklinga að segja okkur að-
eins frá jólahefðum í sínu landi. Þau
eru: Sigríður Aðalsteinsdóttir, sem
er ættuð frá Ólafsvík en hefur búið
í Danmörku í rúmlega 50 ár, Bjarni
Skúli Ketilsson, myndlistarmaður
frá Akranesi, búsettur í Hollandi
og Elena Erlingsson sem búsett er
á Akranesi en kemur frá borginni
Nizhny Novgorod í Rússlandi.
Danir kunna að njóta
aðventunnar
„Það er hefð fyrir því hjá okkur í
Danmörku að njóta aðventunnar.
Danir eru duglegir að fara í jólaboð
alla aðventuna og kunna að njóta
hennar. Ég er sjálf í gönguhópi og í
bókaklúbbi hérna í Hvalsö þar sem
ég bý og hafa báðir þessir hópar
haldið sitt „julefrokost“ núna á að-
ventunni. Við höldum þetta árlega,
en féll reyndar niður á síðasta ári
vegna Covid.
Á sjálfum jólunum er ég eins
og flestir Danir fastheldin á mat
og hefðir. Aðfangadagskvöld er
ekki ólíkt því sem gerist á Íslandi.
Þá hittist fjölskyldan og borðar
saman. Flestir Danir eru með önd
og purusteik á borðum á aðfanga-
dagskvöld,“ segir Sigríður Aðal-
steinsdóttir sem ættuð er frá Ólafs-
vík en hefur búið í Hvalsö á Sjá-
landi í Danmörku í rúmlega hálfa
öld, ásamt eiginmanni sínum Ole
Dangvard Jensen og dætrum þeirra
tveimur og fjölskyldum þeirra.
Sigríður segir að það sé lagt mik-
ið í matseldina enda Danir mikl-
ir matgæðingar. Með öndinni og
purusteikinni eru brúnaðar kartöfl-
ur og góð sósa og annað meðlæti.
„Svo er möndlugrauturinn ómiss-
andi „Ris a la mande.“ Með hon-
um er yfirleitt kirsuberjasósa og svo
mandlan að sjálfsögðu og möndlu-
gjöfin sem einn heppinn fær. Um
kvöldið eru jólapakkarnir opnaðir
eins og á Íslandi. En ein er sú hefð
hjá flestum að seinna um kvöldið er
gengið í kringum jólatréð og sung-
ið.
Á jóladag eða á annan í jólum eru
síðan stærri fjölskylduboð. Sjálf býð
ég fjölskyldunni á annan í jólum, því
mér finnst ágætt að hafa það rólegt
á jóladag, en þetta er misjafnt hvað
fólk gerir. Í fjölskylduboðunum er
hlaðborð, með ýmsu góðgæti eins
og síld, paté, jólaskinku og jafnvel
afgangar frá aðfangadagskvöldi.
Allir skemmta sér vel og margir
fullorðnir fá sér bjór og jólasnafs
með. Kvöldið endar svo með ost-
um. Þá er hefð fyrir pakkaleik sem
börnunum finnst mjög skemmti-
legt að taka þátt í.“ Þannig að Dan-
ir kunna svo sannarlega að njóta
aðventunnar og jólanna.
Þegar Sigríður var spurð hvað
væri eftirminnilegt frá jólahaldinu í
Ólafsvík, þegar hún var að alast þar
upp, svarar hún: „Það var mikill há-
tíðleiki yfir öllu í Ólafsvík á jólun-
um. Ég minnist þess sérstaklega
hvað ég var glöð ein jólin þegar ég
fékk níu bækur í jólagjöf, því ég var
mikill lestrarhestur þá eins og ég er
enn í dag. Mér er líka eftirminni-
legt þegar við fórum öll fjölskyld-
an í heimsókn til ömmu minnar og
afa sem bjuggu skammt frá okk-
ur. Amma útbjó þá heitt súkkulaði
og með voru tertur og smákökur.
Þetta er eftirminnilegt og eru hlýj-
ar minningar,“ segir Sigríður Aðal-
steinsdóttir að lokum.
Jólapakkarnir opnaðir á
degi St. Nikulásar
„Í Hollandi er sú hefð að jólapakk-
arnir eru opnaðir á degi St. Niku-
lásar, sem er 5. desember ár hvert.
Koma jólasveinsins til Hollands,
sem er um miðjan nóvember, er
þannig að hann kemur siglandi á
gufuskipi sínu frá Spáni þar sem
hann á heima í þjóðsögunni. Þetta
er mikill hátíðisdagur, sérstaklega
hjá börnum sem fylgjast með komu
hans ásamt mörgum fullorðnum.
Með St. Nikulási, eða Sinterklaas
eins og hann heitir í Hollandi, eru
fylgdarsveinar hans og aðstoðar-
menn, sem kallast Svarti Pétur,
Zwarte Piet á hollensku, en þeir
eru svartir á hörund og segir sagan
að það sé vegna þess að þeir þurfi
að renna sér niður sótsvarta skor-
steina húsanna til að koma jólagjöf-
unum til heimilisfólks. Í kringum
þetta er mikil stemning og hátíðar-
bragur. Næstu daga á eftir setja
börnin skóinn sinn út í glugga og fá
yfirleitt ýmis konar góðgæti í skó-
inn, en vinsælt er að í skóinn komi
piparhnetur, engiferkökur og sæl-
gæti. Í staðinn setja börnin yfir-
leitt gulrætur í skóinn sem er fæða
handa hesti St. Nikulásar sem heit-
ir Ozosnel, enda mikið að gera hjá
honum að þeysast eftir húsaþökun-
um með gjafirnar handa börnum,“
segir Bjarni Skúli Ketilsson mynd-
listarmaður frá Akranesi, en hann
hefur búið í Deventer í Hollandi
frá árinu 1996.
„Eins og áður sagði þá eru jóla-
pakkarnir opnaðir 5. desember og
þar er ein sérstök hefð sem er í há-
vegum höfð hjá Hollendingum, en
hún er sú að utan á jólapakkann
eru skrifuð ljóð sem eiga að segja
frá innihaldi gjafarinnar. Þetta er
svona aðeins öðruvísi en við þekkj-
um, en mjög skemmtilegt og reyn-
ir á ljóða- og kvæðasköpun,“ segir
Bjarni Skúli.
Baski segir að á aðfangadegin-
um sjálfum sé jólamessa í kirkjum
landsins um kvöldið. En á jóladag
þá koma fjölskyldurnar saman og
gera vel við sig í mat og drykk.
„Við fjölskyldan höldum samt ís-
lensku hefðunum í jólahaldinu. Ég
sýð skötu á Þorláksmessu, sem ég
fæ frá Eymari Einarssyni sjómanni
og fiskverkanda á Skaganum og býð
hollenskum vinum mínum til veisl-
unnar. Ég hef veisluna á vinnustof-
unni minni en sýð nú skötuna út
í garði. Það er gaman að segja frá
því að Hollendingarnir sem mæta
í skötuveisluna hjá mér vilja helst
ekki missa af þessu og eru orðn-
ir nokkuð íslenskir í sér á þessum
degi og segja gjarnan að skatan hafi
verið kæstari í fyrra! Ég sýð síðan
hangikjöt á aðfangadag á vinnustof-
unni meðal annars til þess að ná út
skötulyktinni. Á aðfangadagskvöld
verða núna lambalundir frá Einars-
búð á Skaganum og við gefum
hvort öðru jólagjafir eins og tíðk-
ast heima.“
Þegar við spurðum Bjarna Skúla
eftir jólaminningu frá æsku sinni
á Akranesi, svarar hann að auðvit-
að væri margs að minnast eins og
t.d. þegar pabbi hans kom með
eplakassa heim og eplalyktin fyllti
húsið; „það var sannur jólailmur.
En eitt af því sem stendur upp úr
hjá mér er þegar heimilisköttur-
inn okkar hvarf um miðjan nóvem-
ber og ekkert spurðist til hans þrátt
fyrir mikla leit. Svo gerist það á að-
fangadagskvöld, þegar fjölskyldan
var nýlega búin að borða hátíðar-
matinn, að mjálm heyrðist fyrir
utan. Er þá ekki kötturinn mættur
aftur, en var angandi af fjósalykt
og hefur greinilega búið um sig í
fjósi þennan tíma sem hann var í
burtu. En það glöddust auðvitað
allir og sannkallaður jólaköttur var
mættur,“ segir Bjarni Skúli Ketils-
son að endingu.
Áramótin eru mikil
hátíð í Rússlandi
„Það er siður hjá okkur að halda
vel upp á áramótin. Þá er gert vel
við sig í mat og drykk. Rétt fyrir
miðnætti áður en nýtt ár gengur í
garð flytur forsetinn, Vladimir Put-
in, ávarp til þjóðarinnar sem allir
hlusta á. Ég geri það reyndar ennþá
í gegnum alnetið. Þetta er hefð sem
við höldum áfram með á Íslandi.
Rétt fyrir miðnættið er sú hefð að
fólk skrifar niður helstu óskir sínar
fyrir nýja árið og kveikir svo í bréf-
inu og setur ofan í kampavínið og
drekkur,“ segir Elena Erlingsson,
en hún býr á Akranesi ásamt fjöl-
skyldu sinni.
Jólin sjálf í Rússlandi eru haldin
7. janúar en ástæða þess er að rúss-
neska rétttrúnaðarkirkjan heldur
annað tímatal en er í vestrænum
löndum. Samkvæmt því eru jólin
13 dögum eftir jólahátíð flestra
annarra kristinna ríkja. „Jóla-
sveinninn, sem heitir Ded Moroz
á rússnesku heimsækir börnin um
nýja árið og færir þeim gjafir. En
matarhefðir voru fastmótaðar áður
fyrr og eru enn í fullu gildi, sérstak-
lega hjá eldri kynslóðinni. Eitt af
því sem fjölskyldan gerir saman er
réttur sem heitir Peljmeni á rúss-
nesku, en þá er kjötfylling sett inn
í deig. Ýmist er þetta nautakjöt eða
svínakjöt og margt gott krydd með.
Þessu er lokað og síðan soðið. All-
ir fjölskyldumeðlimir taka þátt í
þessari matargerð og skapast því
góð stemning. Þá eru vinsælar kjöt-
bökur sem heita Piroshki á rúss-
nesku og eru á borðum um jólin.
En í seinni tíð hefur þetta breyst
mikið eftir að úrval af matvöru jók st.
Þá er á borðum kalkúnn, nautakjöt
og svínakjöt, eins og tíðkast á Vest-
urlöndum. En þeir strangtrúuðustu
fasta í 40 daga fyrir jólin með þeim
hætti að þeir borða þá hvorki kjöt
né fisk.
En eins og ég sagði þá er gamlárs-
kvöld ennþá stærsta hátíðin, þá
kemur jólasveinninn og börnunum
hlakkar til að sjá hann ásamt að-
stoðarmanni hans, sem er í þjóð-
sögunni barnabarn hans, snjójóm-
frú (Snegúrotsjka), sem kemur með
gjafir í stórum poka. Um kvöldið
er borðaður salatréttur sem er
mjög vinsæll á flestum heimilum
á þessum tímamótum. Hráefnið er
skorið niður í bita og blandað er
saman soðnum kartöflum, gulrót-
um, eggjum, baunum, lauk, eplum
steinselju, pylsum og soðnu kjöti
og majónesi bætt út í. Á miðnætti
er skálað í kampavíni. Þá er opnuð
kampavínsflaska og þegar klukkan
slær síðasta höggið óskar fólk hvert
öðru gleðilegs nýs árs,“ sagði Elena
að endingu. se
Nizhny Novgorod, heimaborg Elenu í Rússlandi.
Forvitnast um ólíka jólasiði og jólaminningar
Sigríður Aðalsteinsdóttir.
Jólaleg mynd frá Hvalsö í Danmörku.
Bjarni Skúli Ketilsson.
Deventer, heimabær Skagamannsins Baska í Hollandi.
Elena Erlingsson.