Læknablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 44

608 L ÆKNABL AÐIÐ 2021/107
„Maður þarf að hægja á hugsunum sínum
og fara yfir hvort ákvarðanirnar í starfi
falli að öllum grunnsiðferðisgildunum,“
segir Gunnar Thorarensen, svæfinga- og
gjörgæslulæknir og kennslustjóri.
„Við læknar stöndum stöðugt frammi
fyrir krefjandi ákvörðunum í klínísku
starfi. Það er því mikilvægt að skilja hvern-
ig við komumst að niðurstöðu.“ Gunnar er
einnig varaformaður og ritari í stjórn Svæf-
inga- og gjörgæslufélags Íslands og nýr í
ritstjórn Læknablaðsins. Hann hélt erindi
um tilgang og tilgangsleysi á gjörgæslu á
Lyflæknaþingi 2021. Læknar ættu að velta
tilgangi þess sem þeir gera fyrir sér.
Ómeðvitaðar ákvarðanir
„Ég held að vel flestir læknar velti þessu
fyrir sér en í hita leiksins eru ákvarðanir
ekki alltaf teknar meðvitað,“ segir hann
þar sem við höfum komið okkur fyrir á
litlu skrifstofunni hans á stigagangi 4.
hæðar Fossvogsspítala. Stutt í lyfturnar.
Útsýnið frábært.
„Þessar vangaveltur verða líklega
áleitn ari þegar líður á starfsævina,“ segir
hann. „Mikil áhersla og orka fer í að skilja
klíníska samhengið langt fram eftir ferlin-
um — enda er það svo viðamikið. Læknar
eru ekki fullþjálfaðir og menntaðir fyrr en
þeir eru komnir vel á fertugsaldur. Fræðsla
og þjálfun um einmitt þessi atriði þyrfti
því að vera hluti af þjálfuninni, svo við
veltum hlutunum fyrir okkur í stærra sam-
hengi,“ segir hann. Ákvarðanataka sé æ
meira rannsökuð.
„Mikilvægt er að vita hvað getur stutt
okkur og leiðbeint þegar við tökum flóknar
ákvarðanir. Klínískt samhengi hverju sinni
er þungamiðjan en ótal aðrar breytur hafa
áhrif. Eins og til dæmis vilji sjúklingsins
hverju sinni og hvaða ábyrgð við sem
læknar berum á að hjálpa honum að átta
sig á vilja sínum,“ segir hann.
„Okkur ber lagaleg skylda til að upp-
lýsa fólk um áhrif og áhættu ákveðinna
meðferða og hverjar horfurnar séu. Tryggja
þarf, eins langt og það nær, að sjúklingur-
inn hafi skilið upplýsingarnar,“ segir hann.
„Á gjörgæslu getur þetta verið flókið því
margir af sjúklingum okkar eru meðvit-
undarlausir. Þá eru oft góð ráð dýr,“ segir
hann.
Einfaldaður sannleikur
Margt spilar inn í ákvarðanatöku. „Einn
getur verið fljótur að komast að niðurstöðu
og haggast ekki þaðan, á meðan annar
grípur fyrst í það nýjasta sem hann heyrði.
Aðrir hafa tileinkað sér að bera kennsl á
mynstur og túlka út frá því.“ Þannig geti
nýlegar greiningar haft áhrif á það sem
fengist er við þá og þá stundina.
Hann nefnir sérstaklega mikilvægi
ómeðvitaðrar hugsanaskekkju (cognitive
bias) við ákvarðanir, kenningar Kahneman
og Tversky og tekur dæmi. Ákvarðanirnar
fylgi þumalputtareglu eða einfölduðum
sannleik sem mannverur hafi búið sér til
yfir ævina og noti ómeðvitað.
„Þessi einfaldaði sannleikur sem við
styðjumst við, og er til í allskonar formi,
hefur tvenns konar alvarleg áhrif. Annars
vegar eru það áhrif á hvernig maður metur
líkur á einhverju. Hins vegar hefur það
áhrif á hæfni til að búa til heild úr allskon-
ar upplýsingum,“ segir hann.
„Rannsóknir sýna að læknar hafa
tilhneigingu til að nýta ómeðvitaða hugs-
anaskekkju. Til að mynda svokölluð akker-
isáhrif (anchoring effect). Þeir fá upplýsingar,
túlka þær og festa síðan fyrsta hugboð sitt
við akkeri. Eftir það getur reynst erfitt að
taka nýja stefnu.“
Oftast staldri fólk við sem það heyrði
síðast (availabillity effect). „Það hefur áhrif á
hvernig upplýsingarnar eru túlkaðar.“ Þá
hafi óbreytt ástand (status quo bias) einnig
sín áhrif á ákvarðanatöku. „Þá hættir okk-
ur til að halda að það sé betra að gera eitt-
hvað en ekki. Það hefur áhrif á ákvörðun-
ina,“ segir hann.
Þekking á þankagangi
Gunnar segir eitt af því fáa sem hægt sé
að gera til að minnka þessi áhrif að auka
þekkinguna á því hvernig maður hugsi.
„Fá fólk til að velta fyrir sér hvaða tilhneig-
ingu heilinn hefur í ákveðnum aðstæðum.“
Læknar verða að þekkja hvernig þeir taka ákvörðun svo þeir skilji hvers vegna þeir
velja eitt umfram annað. Læknar ættu reglulega að fara yfir grunnsiðferðisgildin
í huga sér því þau séu ekki alltaf efst í huga í hraða hversdagsins.
Þetta segir Gunnar Thorarensen læknir
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
Læknar þekki
þankagang sinn
V I Ð T A L