Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 38

38 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021
ÞJÓNUSTA LJÓSMÆÐRA VIÐ
BARNSHAFANDI KONUR OG VERÐANDI
MÆÐUR MEÐ VÍMUEFNAVANDA
Rætt við Valgerði Lísu Sigurðardóttur og
Elísabetu Ósk Vigfúsdóttur
V I Ð TA L
Ritnefnd Ljósmæðrablaðsins ákvað að í þessu blaði yrði áfram
fjallað um þjónustu ljósmæðra við ólíka skjólstæðingahópa í
barneignarþjónustunni. Undirritaðar höfðu samband við Valgerði
Lísu Sigurðardóttur, sérfræðiljósmóður á Meðgönguvernd, fóstur-
greiningu og bráðaþjónustu kvennadeilda á Landspítala, til þess
að fá upplýsingar um viðkvæma hópa í barneignarþjónustunni og
þjónustu við þá. Einnig var rætt við ljósmóðurina Elísabetu Ósk
Vigfúsdóttur, sem hefur sinnt einum af þessum hópum sérstaklega
þ.e. þeim sem glíma við vímuefnavanda og/eða erfiðar félagslegar
aðstæður. Erfiðar félagslegar aðstæður fylgja gjarnan vímuefna-
vanda svo sem fjárhags- og búsetuvandi sem og lítið stuðningsnet.
Ekki er síst mikilvægt að fá upplýsingar frá þessum ljósmæðrum
um það sem betur mætti fara í þjónustu við konur sem minna mega
sín og fjölskyldur þeirra.
SKIPULAG ÞJÓNUSTU OG MEÐGÖNGUVERND
Barnshafandi konum með fíknivanda er í flestum tilvikum vísað
í meðgönguvernd á Landspítala og hefur fjöldi þeirra síðastliðin ár
verið um 40-50 konur á ári, samkvæmt Valgerði Lísu. Sérhæfðar ljós-
mæður bjóða konunni viðtal, gera heilsufarsmat, meta þörf hennar
fyrir þjónustu í barneignarferlinu, veita fræðslu og ráðgjöf og hvetja
hana til að þiggja meðferð vegna síns fíknivanda. Á meðgöngunni
er þétt utanumhald og stuðningur og koma aðrir fagaðilar þar einnig
að, svo sem félagsráðgjafar og fagaðilar með sérhæfingu í fíknimeð-
ferð. Bæði SÁÁ og fíknigeðdeild Landspítala veita barnshafandi
konum forgang í meðferð. Ef um innlögn er að ræða er oftast boðið
upp á eftirfylgd á göngudeild í kjölfarið. Í sumum tilvikum er ekki
þörf á innlögn og er meðferð þá veitt á göngudeild. Flestum konum
tekst að hætta vímuefnanotkun fljótlega með þessum úrræðum. En
félagslegar aðstæður geta verið mjög misjafnar og er það tilfinning
ljósmæðra á deildinni að fjölgað hafi í hópi þeirra sem býr við mjög
erfiðar félagslegar aðstæður en erfitt er þó að segja til um breytingar
á milli ára vegna þess hve fáir einstaklingar þetta eru.
Þarfir kvennanna eru mismunandi, sumar hafa aðgang að stuðn-
ingsneti í kringum sig á meðan aðrar hafa meiri þörf fyrir samfé-
lagslegan stuðning. Veruleg þörf er á hentugu úrræði fyrir þann hóp
kvenna - eitthvert skjólshús fyrir þær meðan þær eru að ná tökum á
tilverunni í bataferlinu og með lítið barn. Stundum hafa konur farið
eftir fæðingu í íbúð á vegum Barnaverndar Reykjavíkur en önnur
sveitarfélög hafa leitað til stuðningsfjölskyldna fyrir mæður og börn
eftir fæðingu. Í samanburði við nágrannalönd okkar þurfum við á
Íslandi að bæta okkur í að skapa þessum fjölskyldum barnvænar
aðstæður til dæmis húsnæði og stuðning í þessu nýja hlutverki. Sem
dæmi um þjónustu sem hefur reynst vel í Danmörku er Familiamb-
ulatoriet (Family center) sem er starfrækt þar á nokkrum stöðum.
Það er einmitt kerfi sem veitir samhæfða og heildræna þjónustu fyrir
viðkvæma hópa alveg frá því þungun uppgötvast og jafnvel þar til
börnin fara í skóla. Þetta virðist hafa gefið góða raun hvað varðar
útkomu hjá börnunum. Hér á landi vantar einnig kerfisbundið eftirlit
og mat t.d. barnasálfræðinga eða barnageðlækna á börnum sem voru
útsett fyrir vímuefnum á meðgöngu, eins og gert er víða á Norður-
löndunum.
Stofnanir og kerfi þurfa að vinna betur saman til að stuðla að
heildrænni og helst samfelldri þjónustu fyrir þennan hóp skjól-
stæðinga. Viðkvæmar fjölskyldur þurfa að hafa gott aðgengi að
þjónustu og stuðningi í nærumhverfi og helst undir sama þaki. Eins
og staðan er í dag þarf fólk að fara á milli staða og samstarf þyrfti
að efla til dæmis milli meðgönguverndar, ung- og smábarnaverndar
heilsugæslu og félagsþjónustu. Sérhæfð meðgönguvernd fyrir allra
verst stadda hópinn þyrfti jafnvel að vera meira í nærþjónustu frekar
en að þær þurfi allar að koma á Landspítala vikulega. Sá hópur þyrfti
líka einna helst á samfelldri þjónustu að halda í barneignarferlinu og
jafnvel áfram fyrstu árin eftir fæðingu á meðan foreldrar eru að finna
sinn takt í lífinu og tilverunni með barninu. Lengi býr að fyrstu gerð
- fyrstu 1000 dagarnir (meðgangan og fyrstu tvö æviárin) í lífi barns
skipta sköpum varðandi heilsu og velferð til framtíðar.
URÐARBRUNNUR: VIÐTAL VIÐ ELÍSABETU ÓSK
Ljósmæður í meðgönguvernd á Landspítala þekkja þennan hóp
vel og þarfir þeirra og eru með sérhæfða þekkingu. Ein þeirra tók
af skarið og ákvað að gera það sem í hennar valdi stæði til þess að
bæta þjónustu við þessar konur. Síðastliðið vor stofnaði Elísabet Ósk
Urðarbrunn, heimili sem styður viðkvæmar fjölskyldur í tengslum
við barneignarferlið. Okkur langaði til þess að fá að forvitnast
örlítið um tilurð Urðarbrunns, starfsemi heimilisins og markmið og
lögðum við því nokkrar spurningar fyrir Elísabetu.
Segðu okkur fyrst aðeins frá sjálfri þér. Hvenær útskrifaðist
þú sem ljósmóðir og hvar hefur þú starfað undanfarin ár?
Ég bý í Hafnarfirði og er gift manninum mínum honum Jens.
Saman eigum við fjögur börn og tvo hunda. Ég reyni að sinna
heilsunni minni vel og er líkamsrækt mér mikilvæg og er spinn-
ing mitt kjarnasport. Ég fer reglulega í ferðalög með fjölskyldu og
vinum og elska að fara í göngutúra og fjallgöngur og það geri ég
helst ein með hundunum mínum en stundum fá einhverjir heppnir
að fljóta með.
Ég útskrifaðist sem hjúkrunarfræðingur í Danmörku árið 2008
og síðan úr ljósmóðurfræði hér á Íslandi 2013. Ég kláraði svo
nám í Hugrænni atferlismeðferð árið 2016 og næsta vor útskrifast
ég úr tveggja ára diplómanámi á meistarastigi í Fjölskyldumeð-
ferð en ég er að klára þriðju önnina af fjórum.
Ég starfa sem ljósmóðir á Meðgönguvernd, fósturgreiningu og
bráðaþjónustu á Landspítalanum og sérhæfi mig í meðgöngu-
eftirliti kvenna sem eiga við geð- og eða fíknivandamál að stríða.
Ég hef verið að sinna þessum skjólstæðingahópi síðan 2015.
Við komum ekki í veg fyrir að konur í einhverskonar vanda, þá