Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2012, Blaðsíða 37

Sjómannablaðið Víkingur – 37
leið framhjá Bojador-höfða. Aðeins fífld-
jörfustu sægarpar létu etja sér út í slíkt
feigðarflan, og einn þeirra, Gil Eannes,
portúgalskur skipstjóri og landkönnuð-
ur á snærum Hinriks, áttaði sig að lok-
um á eðli þessara hindrana og fann færa
leið suður með Afríku árið 1434.
Annar frumherji á vegum Hinriks,
trúlega Conçalo Velho, fann árið 1427
Asoreyjar í könnunarleiðangri vestur á
Atlantshaf. Portúgalir námu eyjarnar
brátt og hafa síðan ráðið þeim. Óljós
merki benda til fornrar mannabyggðar
á Asoreyjum, en þær voru með öllu
óbyggðar þegar Portúgalar komu þangað.
– Áður, eða 1420, uppgötvaði João Gon-
calves Zarco, landkönnuður á vegum
Hinriks, eyjar nokkru austar á Atlants-
hafi, Madeira, og lagði þær undir Portú-
gal.
Skipstjórnendur ráða af hæð sólar eða
einstakra stjarna hversu norðar- eða
sunnarlega siglt er. Pólstjarnan, sem allur
stjörnuhiminninn á norðurhveli jarðar
virðist snúast um, er beint yfir höfði
manns á norðurpólnum en sleikir hafs-
brún við sjóndeildarhring á miðbaug.
Aðrar stjörnur veita samsvarandi leið-
sögn á suðurhveli jarðar. Á dögum
Hinriks sæfara kunnu portúgalskir stjarn-
fræðingar allgóð skil á stjörnuhimninum
og gátu af nokkurri nákvæmni ákvarðað
lengd skips, það er fjarlægð þess norður
eða suður af miðbaug.
Ef marka má sagnir um siglinga-
akademíu Hinriks sæfara í Sagres, komu
stjarnfræðingar á hans vegum þar við
sögu, en engar skráðar heimildir stað-
festa það.
Eitt af því sem knúði Hinrik til landa-
leitar suður með Afríku og austur á bóg-
inn var arfsögnin um kristið stórveldi í
austri, mitt í heimi heiðingja og villu-
trúarmanna. Þar átti að að ráða ríkjum
Jón (eða Jóhannes) prestur3, voldugur
höfðingi og handgenginn almættinu,
jafnvel svo mjög að landamæri ríkis hans
lægju að Paradís. Þetta dularfulla ríki
taldist á dögum Hinriks vera þar nærri
sem nú er Eþíópía eða Abyssinía, en
þokaðist austar eftir því sem evrópskir
landkönnuðir færðu út mörk hins kunna
heims. Með því að kortleggja og tryggja
siglingaleið suður og austur fyrir Afríku
ætlaði Hinrik að stofna til bandalags við
Jón prest svo herir þeirra gætu í sam-
einingu snúið íbúum álfunnar frá villu-
trú hundtyrkja og kennt þeim guðsótta
og góða siði.
Mestöll Norður-Afríka var á valdi
Araba, og þeir voru því framan af ein-
ráðir í verslun með gull og þræla, sem
þeir fluttu landleiðis til stranda Mið-
jarðarhafs. Annað markmið Hinriks með
Afríkuútgerðinni var að komast sjóleiðis
framhjá einokun múslíma og versla milli-
liðalaust við heimamenn sunnar í álfunni
(eða ræna þeim sem þrælum). Leiðang-
ursstjórar hans sigldu stöðugt lengra
suður með vesturströnd Afríku, kort-
lögðu sjóleiðina og sigldu sums staðar
inn í víkur og árósa, svo sem mynni
Senegalfljóts, sem Eannes kallaði Rio do
Oro eða „Gullána“. Aðrir uppgötvuðu
eyjar úti á fyrir ströndinni, þar á meðal
Grænhöfðaeyjar, nyrst á Gíneuflóa.
Hinrik uppálagði leiðangursstjórum
sínum að koma vel fram við innfædda
Afríkubúa, en slík framkoma samrýmdist
ekki alltaf áformum þrælafangara, og
margir af mönnum Hinriks féllu í átök-
um við heimamenn. Einna versta blóð-
takan var árið 1446, þegar svertingjar
felldu með eiturörvum fornvin Hinriks,
Nuno Tristão, og flesta í áhöfn hans.
Þegar Hinrik prins andaðist, hinn 13.
nóvember 1460, höfðu könnuðir á hans
vegum kannað og mælt strönd Afríku
suður að Palmashöfða á norðurströnd
Gíneuflóa, þar sem nú koma saman
Líbería og Fílabeinsströndin.
Arfl eifð Hinriks sæfara
Eftir að Hinrik dó tóku aðrir portúgalsk-
ir landkönnuðir upp merki hans og
sigldu fyrir suðurodda Afríku og þaðan
norður eftir austurströnd álfunnar. Síðan
sigldu þeir karavellum sínum austur um
Indlandshaf, lögðu þar undir sig ýmsar
eyjar, ýmist byggðar eða óbyggðar, svo
sem Seysjelleyjar, Maskareneyjar og
Maldíveyjar, auk þess sem þeir stofnuðu
keðju af smánýlendum á ströndum meg-
inlands Asíu og nálægra eyríkja, austan
frá Nagasaki vestur með Indlandsskaga
og öðrum strandsvæðum Suður-Asíu og
Afríku alla götu til Lissabon. Sem fyrr
segir var það Portúgölum um megn að
Eftirmynd af portúgalskri karavellu frá 15. öld, Boa Esperança, í eigu brasilíska fl otans, smíðuð 1989-1990.