Borgfirðingabók - 01.12.2006, Page 11

Borgfirðingabók 2006
9
hefð og ritmenningu, en langt fram á nítjándu öld var það ekki talið
sjálfsagt að konur lærðu að skrifa. Vísur Sigríðar bera yfirskriftina
„Steldu ekki murtu, mús“. Um tilefni þeirra segir: „Skáldkona kemur
í búr sitt; saknar hún þá silungs, er þar skyldi vera, og verða henni
þá stökur þessar á munni.“ í stökunum ávarpar skáldkonan músina
sem hún býðst til að gefa bæði mat og húsaskjól ef hún hætti að
stela. Um vísupart Ragnheiðar segir að föður hennar hafi einhverju
sinni orðið þessi vísuorð á munni: „Hvað er það sem bætir bú, / svo
berist menn ekki á hauga?" Þá hafi dóttir hans tekið undir: „Góðlynd
kona, gagnleg hjú / og gætið bóndans auga.“4 Báðar eru vísumar
heimilislegar. Önnur fjallar um mat og er kveðin inni í búri þar sem
viðmælandinn er ómálga mús. I hinni bjargar húsmóðirin körlunum
frá þeirri yfirvofandi hættu að fara á haugana! Samt er það bóndinn
sem fylgist með og stjómar. I þriðju útgáfu Snótar sem kom út 1877,
þ.e. ári síðar en Stúlka, hefur þeim Ketilríði og amtmannsdætmnum
verið sleppt, og þar er ekkert ljóð eftir konu.
Fyrsta bókin sem prentuð var eftir íslenska konu er matreiðslubók.
Heitir hún Einfalt matreiðsluvasakver fyrir heldri manna húsfreyjur,
kom út í Leirárgörðum árið 1800 og er eftir konu úr Borgarfirði. Á titil-
blaði er bókin sögð eftir „frú assessorinnu Mörtu Maríu Stephensen“,
þ.e. eiginkonu Stefáns Stephensen og móður þeirra systra Sigríðar
og Ragnheiðar. Því hefur þó verið haldið fram að bókin sé ekki eftir
hana, heldur mág hennar Magnús Stephensen, einn af frumkvöðlum
upplýsingarinnar á íslandi.5 í formála biður eiginmaður Mörtu „vel-
virðingar á orðfæri og stíl kversins“ sem hann segist hafa lagfært
nokkuð fyrir konu sína. Hér má sjá lærða ritmenningu karla andspæn-
is svo kvenlegri menningu sem matargerð. Leiðbeiningarnar sem
fylgja uppskriftunum sýna að bókina hefur aðeins kona getað samið,
hvort sem hún hefur skrifað hana sjálf eða sagt hana fyrir.
Rímur vom ríkjandi bókmenntategund í íslenskum bókmenntum
frá 16. öld og langt fram á þá nítjándu. Andstætt þjóðkvæðunum (svo
sem vögguvísum, vikivökum og þulum) sem rekja má til kvenna,
eiga rímur sér nafngreinda höfunda. Þetta er karllegur skáldskap-
ur með flóknum bragfræðireglum og atburðarás sem oftast er sótt
í hetjudáðir karla í erlendum riddarasögum. Ef konur yrkja rímur
snúa þær gjaman upp á bæði söguþráðinn og formið og setja í hvers-
dagslegra umhverfi.
Ein af fáum konum meðal fjölmargra rímnaskálda er borgfirsk,