Fréttablaðið - 25.02.2023, Blaðsíða 10

ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Jón Þórisson RITSTJÓRI: Sigmundur Ernir Rúnarsson ser@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is
FRÉTTASTJÓRI: Lovísa Arnardóttir lovisa@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út fimm daga í viku og hægt er að nálgast það ókeypis á 120 fjölförnum stöðum á höfuðborgarsvæðinu, á Suðurnesjum, Árborg, Ölfusi, Akranesi, Borgarnesi,
Akureyri og víðar. Að auki er blaðið aðgengilegt í pdf-formi og í appi. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101
Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is. VEFSTJÓRI: Einar Þór Sigurðsson einarthor@frettabladid.is MARKAÐURINN: Guðmundur Gunnarsson ggunnars@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is
MENNING: Þorvaldur S. Helgason tsh@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Hörður Snævar Jónsson hoddi@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Þar er svo
afskaplega
auðvelt að
segja eitt
og gera
annað að
alþýða
manna
er komin
með
almennan
kosninga-
leiða.
Velgengni
á vinnu-
markaði
stýrist mun
fremur af
efnahags-
legu bak-
landi og
heppni en
getu.
Sigmundur Ernir
Rúnarsson
ser
@frettabladid.is
MÍN SKOÐUN
GUNNAR
Sif
Sigmarsdóttir
Ég heimsótti nýverið Kensington höll í
Lundúnaborg en höllin hefur verið bústaður
bresks konungsfólks frá því á 17. öld. Þar
sem ég gekk um gullslegna sali rak ég augun
í spegil. Hvað höfðu íbúar íburðarmikillar
hallarinnar hugsað í aldanna rás er þeir litu í
spegilinn, fólk sem sagt var fá forréttindi sín
frá guði. Hugsaði það: „Þetta er ruglað?“ Eða
hugsaði það: „Djöfull er ég mikill meistari?“
Að sögn breska sálfræðingsins Adam
Phillips hrærumst við einhvers staðar milli
lífsins sem við lifum og lífsins sem við
viljum. Hann segir tilvist okkar skiptast í
tvennt; í hið eiginlega líf og „hið ólifaða líf“,
líf sem við lifum aldrei en teljum að hefði
getað orðið. Við eyðum ævinni þannig með
manneskjunni sem við urðum aldrei og
spurningunni: Hvað ef?
Hinn 4. janúar árið 1960 ók franski rithöf-
undurinn Albert Camus til Parísar ásamt
útgefanda sínum Michel Gallimard. Gal-
limard hafði fest kaup á nýjum bíl. Kolleg-
arnir komust þó aldrei á leiðarenda. Skammt
fyrir utan París missti Gallimard stjórn á
bifreiðinni sem hafnaði á tré. Camus lést við
áreksturinn. Gallimard lést fimm dögum
síðar. Í vasa Camus, sem hafði fengið Nóbels-
verðlaunin í bókmenntum tveimur árum
fyrr aðeins 44 ára að aldri, fannst ónotaður
lestarmiði til Parísar.
Oft virðist sem tilviljanir séu eitt helsta
hreyfiafl tilverunnar. Ný rannsókn sýnir að
sú er einmitt raunin oftar en við höldum.
Hvað veldur velgengni? Svarið er breyti-
legt eftir því hver er spurður. Donald
Trump, fyrrverandi Bandaríkjaforseti og
milljarðamæringur, þakkar velgengni sína
„mjög traustri snilligáfu“. Annar milljarða-
mæringur, Warren Buffett, segir velgengni
sína stafa af því að hann hafi unnið í „eggja-
stokkalottóinu“.
Niðurstöður nýrrar sænskrar rann-
sóknar benda til að kenning Buffett sé nær
lagi. Í rúman áratug var fylgst með þróun
tekna 60.000 karlmanna sem höfðu tekið
greindarpróf við upphaf herþjónustu. Í ljós
kom að gáfur fleyttu þeim ekki nema hluta
leiðarinnar að velgengni. Þegar ákveðnum
árslaunum var náð, í kringum átta millj-
ónum íslenskra króna, hvarf fylgni milli
gáfnafars og launa. Gáfur virtust jafnvel fara
hnignandi við áfangann. Að sögn vísinda-
mannanna var ástæðan einföld. Þótt gáfur
skipti máli skiptir bakgrunnur fólks meira
máli. „Velgengni á vinnumarkaði stýrist
mun fremur af efnahagslegu baklandi og
heppni en getu.“
Það eina sem skilur þau að
Í vikunni kusu aðildarfélög Samtaka atvinnu-
lífsins með því að verkbann yrði sett á
starfsfólk sem skráð er í stéttarfélagið Eflingu.
Í stjórn SA, sem samþykkti boðun verkbanns-
ins, sitja forstjórar ýmissa stórfyrirtækja,
bankastjórar og fulltrúar útgerðarinnar.
Þeirra á meðal er forstjóri Arion banka en í
síðustu viku mátti lesa í fréttum að laun hans
hefðu hækkað um 25% milli ára í 7,3 milljónir
á mánuði.
Hvað ef? Hvað ef Camus hefði notað lestar-
miðann? Tilviljanir eru guð. Þær skilja milli
lífs og dauða. Þær ráða því hver gengur um
gullslegnar hallir, hver stýrir banka, hver
skúrar bankann.
Þegar stjórnarfólk SA lítur í spegilinn áður
en það heldur til vel launaðrar innivinnu
sinnar, hvað hugsar það? Hugsar það „snilli-
gáfa“ eða „eggjastokkalottó“? Hugsar það:
„Þetta er ruglað?“ Eða hugsar það: „Djöfull er
ég mikill meistari?“
Við hrærumst milli lífsins sem við lifum og
lífsins sem við viljum. Tignarfólk samfélags-
ins virðist telja sig þess umkomið að ákveða
hvar sú lífsbarátta sé háð í tilfelli hinna verst
settu. Þeim væri þó hollt að hafa eftirfarandi
í huga: Hið eiginlega líf bankastjóra Arion
banka er „hið ólifaða líf“ hótelþernu. Það eina
sem skilur þau að eru tilviljanir. n
Hnignandi gáfur
Vandamál íslenskra stjórnmála er
að þau eru ekki í pólitík. Þau láta
sjaldnast steyta á hugsjónum sínum
og sannfæringu – og taka oftar en
ekki valdastólana fram yfir áherslur
á eigin mál. Þetta er gömul saga og ný á Íslandi.
Og ekki einasta eru stjórnmálaflokkarnir
full til kærulausir hvað stefnumál þeirra varðar
þegar til kastanna kemur, heldur gerir fjöl-
flokkasamstarf það yfirleitt að verkum að
sérstaða einstakra afla fellur í gleymsku og dá.
Það er náttúra þess að deila völdum. Og slík er
málamiðlunin alla jafna að stefnur vatnast út og
ákvarðanir verða samstarfinu ofviða.
Það heitir alla jafna svo að kosningaloforðin
verði að víkja fyrir veruleikanum í íslenskri
pólitík. Andrúmsloftið í samfélaginu kalli eftir
festu og ábyrgð, miklu fremur en boðuðum
breytingum og heitstrengingu um réttlæti.
Loforðin verði að hinkra um sinn.
Þess vegna komast flokkar, sem berjast fyrir
umhverfisvernd og grænum lausnum, upp
með það að sækja um undanþágur frá losunar-
kvótum svo einkafyrirtæki geti mengað meira í
þágu arðs og efnahags.
Þess vegna komast flokkar, sem telja það til
sinna helstu kosta að berjast gegn bákninu, upp
með að fjölga ríkisstarfsmönnum sem aldrei
fyrr og riðla fyrir vikið jafnvægi á vinnumarkaði.
Þess vegna komast flokkar, sem tala fyrir
skattalækkun á tyllidögum, upp með það að
leggja auknar álögur á almenning og atvinnulíf.
Þetta er íslenska pólitíkin.
Þar er svo afskaplega auðvelt að segja eitt og
gera annað að alþýða manna er komin með
almennan kosningaleiða og kýs bara það sem
kannski veldur minnstum skaða, mörlandans
miðjumoð.
Því ætli það sé ekki bara best að gera ekkert.
Þversögnin er aftur á móti sú að þjóðin gerir
ítrekað upp hug sinn í alls konar fylgiskönn-
unum þar sem hugur hennar til stóru málanna
liggur fyrir. Um áraraðir hefur þar mátt lesa hug
hennar til breytinga og réttlátara samfélags ann-
ars vegar og hins vegar vilja til að hlúa að þeirri
gerð opinberrar þjónustu sem fyrir er.
Endurtekið hafa meira en áttatíu prósent
þjóðarinnar sagst trúa á opinbera heilbrigðis-
þjónustu og vilja bæta hana. En pólitíkin þráast
við.
Endurtekið hefur meirihluti þjóðarinnar
viljað taka á alræmdu gjafakvótakerfi í sjávarút-
vegi sem hefur breyst í erfðagóss hjá útvöldum.
En pólitíkin þráast við.
Og undanfarið hefur hver könnunin af ann-
arri sýnt eindreginn vilja þjóðarinnar til að
gerast fullgildir aðilar að Evrópusambandinu
með nýjum gjaldmiðli. En pólitíkin þráast við.
Það er af því að hún er ekki í pólitík. n
Ópólitíkin
NÝSKÖPUN
MÁNUDAG KL. 19.30
OG AFTUR KL. 21.30
10 SKOÐUN FRÉTTABLAÐIÐ 25. FEBRÚAR 2023
LAUGARDAGUR