Veiðimaðurinn - 01.12.1959, Side 22

hann klaktist út og hvernig ratar liann
þangað, stundum 800—900 mílna leið?
Þessi gáta hefur heillað náttúrufræðinga
um langt skeið, og hún er tilefni þeirra
rannsókna, sem sagt verður frá hér. Þetta
mál hefur fjárhagslega þýðingu, engu síð-
ur en vísindalega, því að nýjar stíflur,
sem gerðar hafa verið á leið laxins, hafa
dregið stórlega úr veiðinni á strönd
Kyrrahafsins. Áður en langt um líður
verða komnar stíflur í hverja meðal
sprænu í Vesturheimi. Að sönnu eru
fisklyftur og stigar í þessum stíflum, til
þess að laxinn komist áfram, en svo illa
hefur tekizt til, að eitthvað er að nálega
hverri stíflu, sem veldur því, að ógrynni
af fiski ferst.
Til eru sex algengar tegundir af laxi.
í fyrsta lagi Atlantshafskynið, sem er af
sama ættstofni og Steelhead silungurinn.
Þessar tvær ættgreinar ganga í árnar til
þess að hrygna ár eftir ár. Hinar fimm
tegundirnar eru allar af Kyrrahafsstofn-
inum og ganga aðeins einu sinni í árnar
því þær deyja eftir fyrstu hrygningu.
Hinn ungi lax lítur fyrst dagsins ljós,
þegar hann klekst út og skríður upp úr
mölinni þar sem hrogninu var gotið og
frjóvgunin fór fram. Nokkrar næstu vik-
urnar nærist þetta kríli á skordýrum og
litlum vatnalirfum. Því næst hlýðir það
fyrsta kalli útþrárinnar og heldur af stað
niður ána, áleiðis til sjávar. Margar hætt-
ur bíða þess á leiðinni til þroskans. Áætl-
að er að 15% seiðanna farist í hverri
stórri stíflu, t. d. Bonneville, á leiðinni til
sjávar. Önnur drepast í ám þar sem vatn-
ið er óhreint, og mörg verða stærri fisk-
um í hafinu að bráð. Þegar laxinn er
kominn á hrygningaraldur, eftir nokk-
urra ára veru í sjó, lilýðir hann hinu
síðara og mikla kalli lífsferðar sinnar.
Hann finnur ós árinnar, þar sem hann
kom til sjávar, syndir hiklaust upp ána og
velur ávallt réttu stefnuna við ós hverrar
þverár, unz hann kemur að fæðingará
sinni. Kynslóð eftir kynslóð koma laxa-
fjölskyldurnar í sömu sprænuna og halda
svo vel hópinn, að stofnarnir í nálægum
ám eru með gersamlega ólíkum þróunar-
einkennum.
Frá því um aldamótin síðustu hafa
farið fram margar óyggjandi rannsóknir
á heimferðarháttum laxins. Ein sú ná-
kvæmasta var gerð af Andrew L. Pritc-
hard, Wilbert A. Clemens og Russel E.
Foerster, í Kanada. Þeir merktu 469,326
seiði af Kyrrahafslaxi úr þverá, sem fell-
ur í ána Fraser, og fengu aftur nálega
11000 heim í þverána, þegar fiskurinn
hafði aldur til að koma úr sjó. Og það
sem meira er: Ekki einn einasti fiskur af
þeim, sem merktir höfðu verið, kom
fram í annarri á, svo vitað væri. Þessi
merkilega sönnun fyrir ratvísi laxins til
heimastöðvanna hefur valdið vísinda-
mönnum miklum heilbrotum.
Síðasta áratuginn hafa verið gerðar
rannsóknir á þefnæmi fiska, í rannsókn-
arstöðinni við Wisconsinvatnið, bæði á
seiðum og fullorðnum laxi. Niðurstöð-
urnar hafa leitt í ljós, að laxinn þekkir
lieimaá sína á lyktinni, og þefar sig, í
orðsins réttu merkingu, heim úr hafi.
Fiskar hafa ákaflega næma þefskynj-
un. Það hafa rannsóknarmenn þráfald-
lega fengið staðfest af hegðun þeirra.
Karl von Frisch sýndi fram á, að lykt af
fiski, sem var særður á roði, vakti ótta
meðal hinna fiskanna. Hann tók einu
12
Víummaðurinn