Fréttablaðið - 04.03.2023, Blaðsíða 20

Barist um
geirfugl í
London
Þann 3. júní árið 1844 var
síðasti geirfuglinn drepinn
í Eldey. Á þessum degi 127
árum síðar fóru Íslendingar
til London þar sem þeir
keyptu uppstoppaðan geir-
fugl. Safnað hafði verið fyrir
fuglinum um allt land á
nokkrum dögum.
birnadrofn@frettabladid.is
Geir fuglinn var afar
algengur á Norður-Atl-
antshafi fyrr á öldum.
Hann var meðal annars
algengur á ströndum
Íslands, Grænlands og Færeyja, við
Noreg, Kanada og á nyrstu eyjum
Bretlands. Talið er að geirfuglar hafi
verið margar milljónir áður er farið
var að veiða þá en ekki eru til skýrar
tölur um það hversu stór stofninn
var hér á Íslandi.
Um aldamótin 1800 var ofveiði
farin að hafa áhrif á fjölda geirfugla
sem hafði þá fækkað verulega.
Geirfuglinn var óf leygur og því
var auðvelt að veiða hann. Mest var
hann veiddur af sjómönnum sem
á löngum ferðum sínum lögðu sér
fuglinn til munns en hann var bæði
kjötmikill og stór, rúmir 70 sentí-
metrar á hæð.
Það voru þó ekki einungis sjó-
menn sem veiddu geirfuglinn
heldur var farið út í eyjarnar þar
sem hann lifði og hann veiddur til
matar og einnig voru fjaðrir hans
notaðar í fatnað. Til eru ýmsar
frásagnir af því að þegar menn
komu á eyjarnar í fuglatekju hafi
þeir orðið fyrir árásum geirfugla.
Fuglarnir hafi ráðist á mennina í
þéttum fylkingum með miklum
krafti og troðið þá niður. Eina
leiðin til að sjá við árásum að
þessu tagi hafi verið að drepa
fuglana sem fremstir voru í
fylkingunni. Þá hafi hinir
snúið við og reynt að
f lýja, aldrei hafi verið
auðveldara að veiða þá
en á f lóttanum.
Þegar geirfuglum
fór að fækka jókst
eftirspurn safnara
sem ásamt náttúru-
gripasöfnum borg-
uðu háar fjárhæðir
fyrir fuglinn. Segja
má að það hafi
ver ið enda lok
g e i r f u g l s i n s .
C a r l F r a n z
Siemsen var
k au pmaðu r
í Reykjavík, en hann var einnig
umboðsmaður fyrir erlend söfn
og safnara. Árið 1844 fékk hann
ósk um geirfugl að utan. Hann
bauð bændum í Höfnum 300
krónur fyrir fugl, dauðan eða lif-
andi. Þeir fóru þá fjórir saman út í
Eldey þar sem þeir fundu tvo geir-
fugla sitjandi á klettasnös, fuglana
sneru þeir úr hálsliðnum og þáðu
300 krónurnar.
Talið er að þarna hafi verið um
að ræða tvo síðustu geirfuglana.
Einhverjar sögur eru af því að sést
hafi til geirfugla eftir það, f lestar frá
Grænlandi. Nýjustu sögurnar eru
frá sjötta áratug nítjándu aldar en
óvíst er um áreiðanleika þeirra.
Geirfuglinn heim
Á þessum degi, þann 4. mars, árið
1971, 127 árum eftir að síðasti geir-
fuglinn var veiddur í Eldey var upp-
stoppaður geirfugl boðinn upp hjá
uppboðshúsinu Sotheby’s í Lond-
on. Íslendingar fengu fregnir af því
að bjóða ætti fuglinn upp og ætluðu
sér strax að ná honum.
Valdimar Jóhannesson, blaða-
maður og lögfræðingur, setti af stað
söfnun fyrir fuglinum nokkrum
dögum áður en uppboðið fór fram.
Um tvær milljónir króna söfnuð-
ust, á þeim tíma var slík upphæð
andvirði einbýlishúss.
Í viðtali við DV árið 2018
sagðist Valdimar hafa séð
tækifæri til að koma geir-
fuglinum heim þegar hann
heyrði af uppboðinu. Hér
á Íslandi hafi á þeim tíma
verið til beinagrind geir-
fugls og egg, en enginn
hamur. Vitað var að f leir-
um hugnaðist að eignast
uppstoppaða geirfuglinn,
bæði söfnum og einka-
aðilum. Helsti keppinautur
Íslendinga var þó hin amer-
íska Du Pont-fjölskylda sem
var þá að koma sér upp einka-
reknu náttúrugripasafni.
Valdimar fór til London
ásamt doktor Finni Guð-
mundssyni frá Náttúrugripa-
safni Íslands. Þeir fóru með það
að markmiði að koma fuglinum
heim, ekki kom annað til greina.
Mikil spenna var í loftinu þegar
geirfuglinn var boðinn upp, margir
blaðamenn voru á svæðinu sem og
margir Íslendingar sem búsettir
voru í London. Uppboðið tók ekki
nema fimm til sex mínútur en
Íslendingarnir fengu lögmann frá
Sotheby’s sér til halds og trausts.
Fyrsta boð í uppstoppaða geir-
fuglinn var 500 pund. Hann seldist
þó mun dýrara og endaði í höndum
Íslendinganna. Du Pont-fjölskyldan
hafði þá reynt sem hún gat að yfir-
bjóða Íslendingana. Þegar Íslend-
ingar höfðu boðið sex þúsund pund
sá ameríska fjölskyldan sér leik á
borði og bauð tveimur þúsundum
betur. Ekki bjuggust þau við að
Íslendingarnir byðu þá þúsund
pundum meira og hrepptu geir-
Á myndinni sem tekin er á Þjóðminjasafninu sjást Þórarinn Eldjárn og Kristján Eldjárn, Valdimar og
eiginkona hans Fanný Jónmundsdóttir, Gylfi Þ. Gíslason og uppstoppaði geirfuglinn. Mynd/aðsend
Síðasti geirfuglinn
var veiddur í
Eldey árið 1844.
Sett var af stað söfnun
fyrir uppstoppaða
geirfuglinum. Tvær
milljónir söfuðust sem
þá var andvirði ein-
býlishúss.
fuglinn á 9.000 pund. Dagana á eftir
var í fréttum talað um heimsmet í
verði fyrir náttúrugrip.
Í viðtalinu við DV sagði Valdimar
frá því að aðeins örfáir hefðu vitað
að hann hafði heimild frá ríkis-
stjórninni til að bjóða þrefalt meira.
„Ef þetta hefði farið hærra hefði ég
sjálfur gripið inn í. En þetta mátti
ekki spyrjast út,“ sagði hann.
Það sem kom Valdimar á óvart
eftir að fuglinn var keyptur var að
þá tók uppboðshúsið enga frekari
ábyrgð á honum. „Þetta var svolítið
ógnvænlegt og við höfðum ekki gert
ráð fyrir þessu. Ég varð að taka fugl-
inn í fangið og fara með hann í leigu-
bíl að íslenska sendiráðinu,“ sagði
Valdimar. Þar var fuglinn tryggður
og honum pakkað vel og komið til
Íslands. Um 80 uppstoppaðir geir-
fuglar hafa varðveist til dagsins í
dag. Þann sem keyptur var á upp-
boðinu í London má finna hjá Nátt-
úrufræðistofnun Íslands. n
20 helgin FRÉTTABLAÐIÐ 4. mARs 2023
lAUgARDAgUR