Arkitektúr og skipulag - 01.04.1992, Blaðsíða 51

sínu: það á að byggja upp á nýtt,
búa til eitthvað nýtt frá grunni.
Og það hefur verið gert, hvað sem
segja má um byggingarstílinn eða
stílana.
Síðan er haldið áfram með sömu
hugmynd og henni fundinn
staður í gamla miðbænum. Því að
eftir því sem mér sýnist hefur
ætlunin verið sú að búa til nýjan
miðbæ í gamla miðbænum. Það
er sem sé hin móderna hugmynd
og forsendur hennar sem eru
lagðar til grundvallar. Eg held
raunar að þessi grundvallar-
hugsun skýri það hversu hitt
sjónarmiðið, varðveislusjónar-
miðið, hefur átt miklu fylgi að
fagna og jafnframt hversu erfitt
hefur verið að koma á samskipt-
um milli talsmanna hins nýja og
hins gamla. Talsmenn hinnar
módernu hugmyndar hafa að vísu
getað fallist á að varðveita eitt og
eitt hús á arkitektónískum for-
sendum, en á þeim grundvelli að
þau endurspegli arkitektúr síns
tíma, ekki á þeim forsendum að
eitthvað geti verið bogið við hina
módernu grunnhugmynd.
Ef hinni módernu hugmynd er
fylgt eftir, verður útkoman nýr
miðbær í gamla bænum, ekki
aðeins skipulagslega heldur einnig
sjónrænt. Ut frá postmódernísku
sjónarmiði ættu hins vegar nýjar
byggingar að falla að því
skipulagslega, sögulega og
sjónræna umhverfi sem fyrir er.
Samkvæmt því ætti að sækja
minni, stíl og myndmál —
fagurfræðileg gildi - í þau hús sem
fyrir eru og setja svip sinn á gamla
bæinn. Það væri meira að segja
hægt að postmódernísera
Morgunblaðshöllina ef því er að
skipta!
En hér kemur einnig til spuming-
in um hvers konar lifnaðarhætti
við viljum hafa í gamla bænum:
hvers konar lífsform er honum
eðlilegt? Hvað er eðlilegt lífsform
í gömlum bæjarhlutum? Hvað er
eftirsóknarvert við hann? Og,
ekki síst, hvaða gildi hefur hann
fyrir arkitektúr samtímans?
Nú virðist mér að þeirrar tilhneig-
ingar gæti nokkuð hjá íslenskum
arkitektum að vilja búa til
íslenska (eða þjóðlega) hefð með
tilvitnunum í náttúruna. Og hér
er rétt að árétta: í náttúru lands-
ins, ekki sögu þess, hvað þá
byggingarlistarsöguna. Þetta má
til dæmis sjá í stuðlaberginu hjá
Guðjóni Samúelssyni og ef til vill
í sefgresinu hjá arkitektum
ráðhússins við Tjörnina. Þessi
hugsun er í grundvallaratriðum
módern. Eðli hennar er að komast
burt frá því sem fyrir er og skapa
eitthvað nýtt. En hvað er þá það
sem fyrir er og reynt er að komast
frá? Það er sú byggingarhefð sem
fyrir er. Hver er hún? Ekki
torfbærinn, því að hann er á sviði
ímyndunarinnar og fyrst og fremst
táknrænn, tengist endurheimt
þjóðríkis og þar með módernri
hugsun. Það sem fyrir er og kalla
má íslenska eða kannski öllu
heldur innlenda hefð í bygg-
ingarlist eru timburhúsin, báru-
járnshúsin og eldri steinhús (sem
sum eru reyndar fúnksjónal).
Ástæðan fyrir þessu er sú að þessi
hús eru viðmiðun sem nýrri
arkitektúr er metinn út frá. Þar
með er þessi sögulega arfleifð
verðmæti: hún er - eða getur að
minnsta kosti verið - uppspretta
og viðmiðun fagurfræðilegra gilda
hér á landi, þegar um borgar-
umhverfi er að ræða. Að þessu
leyti er postmódernismi á íslandi,
eða að minnsta kosti í Reykjavík,
ennþá óskrifað blað.
AÐ BYRJA UPP Á NÝTT
Ég hef hér rætt nokkuð um
almenn viðhorf til byggingarlist-
ar, um einkenni módernisma og
postmódernisma eins og þau
virðast horfa við okkur í dag og
tekið dæmi af gamla miðbænum í
Reykjavíkur til útlistunar. En
hver er þá heildarniðurstaðan?
Áður en ég vík að henni ætla ég
að minna á að vandamálið með
að byrja upp á nýtt er ekki nýtt,
ekki heldur í þeirri grein sem
undirritaður á að annarra dómi að
bera eitthvert skynbragð á, sem sé
í heimspeki. Arkitektúr og
heimspeki tengjast raunar á
skemmtilegan hátt í því riti sem
almennt er talið marka upphaf
heimspeki nútímans, þar sem sú
hugsun að þurrka út fortíðina og
byrja algerlega upp á nýtt er
einmitt mjög áleitin. Þetta er
Orðræða um aðferð eftir franska
heimspekinginn René Descartes,
sem er nýlega komin út á
íslensku. Descartes sækir líkinga-
mál sitt einmitt í mjög miklum
mæli til byggingarlistar.
Heimspeki Descartes og módern-
isminn eiga það sameiginlegt að
vilja byrja algerlega upp á nýtt.
Jafnframt eru athyglisverð þau
fagurfræðilegu viðhorf sem fram
koma í Orðræðu um aðferð. Þar
segir til að mynda um gamlar
borgir sem orðið hafa til á löngum
tíma:
„Skipulag þeirra er oft bágborið,
ef litið er til hinna formföstu,
víggirtu borga, sem verkfræðingur
markar fyrir að vild sinni á
slétttum velli, þótt um listfengi
einstakra bygginga standi þær
hinum nýrri borgum síst að baki.
En þessar byggingar, stórar sem
smáar, eru settar af slíku handa-
49