Úrval - 01.10.1954, Síða 98

96
ÚRVAL
ingu þeirra, þrungna af biturri
ádeilu.
Háttvirtur lesandi hlær dátt
að Dóttur Albions án þess að
átta sig á því að í þessari sögu
spottar hinn vel nærði sóma-
maður einstæðingskonu, ókunna
öllu og öllum. Og í sérhverrri
kímnissögu Tjekovs greini
ég djúpt, niðurbælt andvarp
hins sannmannlega hjarta —
andvarp örvilnaðar samúðar
með þessu fólki sem kann ekki
að gæta virðuleika síns, lifir
eins og þrælar af því það lútir
ofbeldinu án nokkurrar and-
spyrnu og trúir ekki á neitt,
nema ef vera skyldi sína eigin
þörf til að éta á degi hverjum
kraftmikla súpu, skynjar ekkert
utan óttans, óttans við að verða
fyrir barðinu á þeim sterku.
,'Jnginn hefur skilið af því-
líkri skarpskyggni, þvílíkum
næmleika sem Tjekov hið sorg-
lega við smæstu hliðar tilver-
unnar; enginn á undan honum
hefur kunnað að birta mönnum
af svo miskunnarlausu raun-
sæi auðvirðileik og angist
þeirra sem lifa í hinni geldu
óreiðu borgaralegrar meðal-
mennsku.
Hversdagsleikinn var óvinur
hans: alla sína ævi barðist hann
gegn honum; lýsti honum í
skörpum dráttum, ástríðulaust.
Og hann kunni að afhjúpa hin
rotnandi áhrif hans einmitt þar
sem allt virtist svo skínandi,
svo þægilegt, við fyrstu sýn.
Og hversdagsleikinn lék hann
grálega í hefndarskyni undir
lokin: lík hans — lík skáldsins
var flutt í ostruvagni. . .
I hinum grænsaurga lit þessa
ostruvagns birtist mér gleitt
bros meðalmennskunnar sem
hrósaði sigri yfir föllnum óvin;
í blöðunum mátti lesa ótölulegar
minningargreinar um Tjekov,
ritaðar af gugginni hræsni, en
að baki greindi ég kalt og fúlt
más þessarar sömu meðal-
mennsku sem fagnaði leynilega
dauða óvinar síns.
Þegar maður les smásögur
Tjekovs, er eins og fyrir augu
manns beri einn þessara þung-
búnu daga, síðla hausts: loftið
er svo gagnsætt að nakin trén,
mjó húsin og gráleita mennina
hyllir uppi í þögulli álösun . . .
Allt er framandi, hljótt, kyrr-
stætt, aflvana. I f jarska eru blá-
ar eyðimerkur sem renna saman
við fölan hirnininn og blása
köldum gusti á jörðina alþakta
svaði. Andi höfundarins, áþekk-
ur sól haustins, bregður nöprum
ljóma yfir troðnar brautir,
hlykkjótta stigi, þröng og
saurug hús þar sem vesælar
mannverur stynja af leiðindum
og leti og fylla hýbýli sín frá-
leitum, slensfullum kvíða. Þarna
sjáum við Douchetchku; hún
líður áfram óróafull eins og grá
mús, fögur og indæl kona sem
elskar svo heitt og svo blint.
Þó maður gæfi henni löðrung,
mundi hún ekki þora að kveina
upphátt. Við hlið hennar hnípir