Læknaneminn - 01.02.1955, Blaðsíða 19

LÆKNANEMINN
19
talsvert af sýrum umfram basa.
Eru það aðallega brennisteins- og
fosforsýra. Til þess að sýrufarið
raskist ekki, en pH blóðsins er
normalt 7,4, þurfa því nýrun að
útskilja talsvert af sýru umfram
basa, þ. e. án þess að missa Na
við það. Til þess hafa nýrun 3
aðferðir: 1) Nýrun geta útskilið
veikar sýrur, án þess að missa við
það basa, eins og sýrustig þvags-
ins leyfir, en það getur orðið súr-
ast pH 4,7. Þannig er þó ekki hægt
að útskilja sterkar sýrur, þ. e. mik-
ið dissocieraðar eða ioniseraðar.
2) f tubuli getur dibasiskt fosfat
breytzt í monobasiskt fosfat. Það
útskilst þá sem monobasiskt fos-
fat, sem er súrt, í stað þess di-
basiska, og líkaminn græðir Na.
Hlutfallið milli mono- og dibasisks
fosfats er 1:4 í blóði, en 9:1 í þvagi
og getur farið upp í 50:1. 3) Nýr-
un geta búið til ammoniak úr am-
inosýrum, og getur það komið í
stað „kationa", þegar líkaminn
þarf að spara þá, og útskiljast þá
sýrurnar sem ammoniumsölt. Und-
ir venjulegum kringumstæðum er
lítill útskilnaður á ammoniumsölt-
um, en getur aukizt mikið, ef á
þarf að halda, t. d. við diabetes.
Ef nýrun eru skemmd eða sýkt,
getur hæfileikinn til að útskilja
sýrur með þessum þrem aðferðum
horfið eða minnkað. Myndast þá
acidosis. Útskiljast sýrurnar þá að
miklu leyti sem natriumsölt. Hið
mikla Na-tap veldur vatnstapi, svo
að það myndast bæði acidosis og
dehvdratio.
C. Útskilnaður á úrgangsefn-
um. Þriðja aðalhlutverk nýrnanna
er útskilnaður á ýmsum úrgangs-
efnum. Þetta starf getur truflazt
við hvers konar nýrnaskemmdir
og leiðir að lokum til uræmia. Ein-
kennin stafa einkum frá niður-
brotsefnum eggjahvítu, sem hlað-
ast upp í líkamanum, og aeidosis.
Uræmiu fylgir retentio á kalium
og lækkun á calcium, jafnvel svo
mikil, að komið getur tetania. Þeg-
ar nýrun geta ekki lengur breytt
samsetningu gl.-filtratsins, verður
„tvangs-polyuria“ og mikið tap á
NaCl og vatni, og þessvegna de-
hydratio. Þó ber að athuga, að ur-
æmia getur stafað af oliguri og
anuri, en þá fylgir ekki dehydratio.
Trufluð þvagmyndun.
Nú skal greina frá nokkrum
truflunum á þvagmyndun og helztu
orsökum þeirra: 1) Hyposthenuri
heitir það, þegar þvagið hefur að
staðaldri mjög lága eþ. og nýr-
un geta ekki concentrerað. Þetta
skeður t. d. við diabetes insipidus.
Við nephritis chron. er conc. og
eþ. þvagsins alltaf lág, því að hæfi-
leiki tubuli til að concentrera, þ. e.
resorbera vatn, er minnkaður. —
2) Isosthenuri nefnist það, þegar
tubuli geta ekki breytt samsetn-
ingu gl.-filtratsins. Það skeður fyrr
eða síðar við ýmsar nýrnaskemmd-
ir, t. d. nephritis chron. Þá er eþ.
þvagsins fastskorðuð við 1010—
1012, en það er einmitt eþ. gl.-
filtratsins. — 3) Polyuria, eða
mikið þvagmagn, getur stafað af
mörgum orsökum. T. d. má nefna
diabetes insipidus, diab. mellitus,
acidosis, psychogen vatnsdrykkju
og s. k. „tvangspolyuri" við sjúk-
dóma, sem valda miklum nýrna-
skemmdum, eins og nephritis
chron., cystunýru, hydronephrosis
o. fl. — Oliguri er það hins veg-
ar kallað, þegar sólarhringsþvag er
minna en 500 ml, og anuria, þegar
ekkert þvag myndast. Þá geta nýr-
un ekki skilið út föst efni í nógu
ríkum mæli, og verður því retentio