Læknaneminn - 01.09.1969, Qupperneq 6

6
LÆKN ANEMINN
um og aðgerðum vegna þessara
sjúkdóma. Væri vonandi, að okk-
ar stjórnmálamenn hefðu sama
skilning á vandamálinu og fram
kom í þessari ræðu Bandaríkja-
forseta. Til þess að koma stjórn-
málamönnunum í skilning um
þetta þarf vel menntaða og áhuga-
sama unga lækna, sem leggja til
heila, áður en stjórnmálamennirn-
ir leggja til hús. „Brains before
bricks“ var slagorð, sem banda-
ríski geðlæknirinn William Menn-
inger notaði fyrir meira en 20 ár-
um.
Þróun og saga.
Þróun aðstöðunnar til geðlækn-
inga á íslandi hefur verið mjög
hæg samanborið við þróun á að-
stöðunni til annarra lækninga.
Framan af einkenndist viðhorfið
til geðsjúklinga hér eins og ann-
ars staðar fyrst og fremst af til-
hneigingu til þess að afneita
vandamálinu og ýta því frá sér,
koma geðsjúklingunum fyrir ein-
hvers staðar, þar sem lítið bar á
þeim og þeir voru ekki öðrum til
óþæginda. Síðar bættist mannúð-
arsjónarmiðið við. Þá var farið að
hugsa fyrir hjúkrun og aðhlynn-
ingu handa sjúklingunum og að
þeim væri komið fyrir, þar sem vel
færi um þá og þeir gætu notið
sæmilegra daga eftir atvikum. Þá
kom lækningasjónarmiðið og loks
félagslækningasjónarmiðið, sem nú
er uppi. Beinist það að því að lækna
sjúklingana eins fljótt og hægt er
sem næst þeirra eðlilega umhverfi
og við sem eðlilegastar félagsleg-
ar og umhverfis aðstæður. Þó að
þörfin fyrir þjónustu við geðsjúka
hafi lengi verið ljós, hefur miðað
ósköp hægt til þess að fullnægja
þessari nauðsyn. Danska stjórnin
kom auga á þörfina þegar árið
1831, og skrifaði kansellíið í Kaup-
mannahöfn þá stiftamtmanninum
hér bréf og lagði fyrir hann að
láta útvega upplýsingar um, hve
marga geðveika þyrfti að vista á
hæli. Þessi athugun skyldi fara
fram vegna hugsanlegrar yfirtöku
danska ríkisins á Bidstrupgárd,
þar sem Kaupmannahafnarborg
hafði hæli fyrir geðveika eða
ölmusumenn, eins konar Arnarholt
þeirra tíma. Það þarf varla að
taka fram, að ekkert varð úr þess-
um ráðagerðum. Þá, eins og oft
síðar, var togstreita milli ríkis og
bæjar. Kaupmannahafnarborg á
enn Bidstrupgárd, og þar er nú
stærsta geðsjúkrahús Danmerkur,
Sct. Hans Hospital.
Á árunum 1839—’41 kannaði
danskur læknir, Húbertz að nafni,
hve margir geðveikir og hve marg-
ir fávitar væru á íslandi og í Dan-
mörku. Hubertz taldi, að á Islandi
væru 3,2 af hverjum þúsund íbú-
um annað hvort geðveikir eða fá-
vitar á móti 1,8 ,,i det övrigs
kongerige". Hann skrifaði fyrst-
ur um hina sérstöku möguleika,
sem eru á íslandi til rannsókna á
faraldursfræði, sem við státum af
enn í dag. „Efter de gjeldende
begreber er Island ellers den eneste
del af Danmark, hvor local for-
holdene frembyder de flæste af
de betingelser der fordres til kur-
forsög paa idioter og kretins og
disse sygdomsformer er i over-
vejende antal til stede.“ Það er
sem sagt ekkert nýtt, að menn
hafi komið auga á ágætar aðstæð-
ur á íslandi til slíkra rannsókna.
Um 1860 var geðveikraspítalinn
í Vordingborg á Sjálandi tekinn í
notkun, fsland tilheyrði upptöku-
svæði þessa spítala, og þangað
voru sendir nokkrir sjúklingar
héðan fram undir 1930, ef ekki var
látið nægja að slá utan um þá,
eins og kallað var. En það þekkt-