Læknaneminn - 01.09.1969, Blaðsíða 38

36
LÆKNANEMINN
kjarnorkuofni með því að skjóta
nevtrónum á Co-59. Co-60 er
óstöðugt efni, sem breytist eins og
áður er getið með helmingunar-
tímanum 5,2 ár í nikkel. Orka
geislunar frá Co-60 er u. þ. b. 1250
kílóvolt.
Markmið geislalækninga er að
framleiða jafnan og samfelldan
geislaskammt innan ákveðins rúm-
máls á ákveðnum tíma, Utan hins
ákveðna rúmmáls á líkaminn helzt
ekki að fá neina geislun. Þetta er
auðvitað ekki unnt að framkvæma
fullkomlega, en markmiðið má
nálgast nokkuð. Eftir að geisla-
læknir hefur staðsett æxlið og út-
breiðslu þess nokkurn veginn,
ákveður hann geislaskammt þann,
sem fara á inn í æxlið. Geisla-
skammturinn má ekki vera of
mikill vegna aukaverkana, en hann
má heldur ekki vera of lítill, vegna
þess að þá nær geislameðferðin
ekki tilætluðum árangri. Ákvörð-
un rétts geislaskammts er örðug,
vegna þess að margt þarf að taka
til greina, eins og, að mismunandi
geislaorka hefur mismikil bíólóg-
isk áhrif, að geislun getur ekki
dreifzt jafnt á stóru svæði, að
geislanæmi er mismunandi eftir
frumugerð og einnig, að ekki er
unnt að komast hjá því að valda
einhverjum skemmdum á heil-
brigðum vefjum. Orka sú, sem
geislunin skilur eftir í hinu geisl-
aða efni, segir til um geisla-
skammtinn og með því að reikna
út breytingar vegna f jarlægðar og
orkutaps þess, sem geislunin verð-
ur fyrir við að fara í gegnum
líkamann, má ákveða hana. Eftir
að geislaskammtur hefur verið
ákveðinn, er geislunin send vel af-
mörkuð inn í líkamann. Geislunar-
einingin er rad, og 1 rad samsvar-
ar því, að geislunin hafi skilið eft-
ir 100 erg í grammi af viðkomandi
efni. Orkutap geislans verður
vegna jónunar efnisins. Unnt er að
kortleggja breytingar þær, sem
geislunin verður fyrir við að fara
í gegnum ákveðið efni, t. d. vatn,
og nota þannig kort við útreikn-
inga á geislaskammti þeim, sem
sjúklingur fær.
Eigi að geisla djúplæg líkams-
svæði, er augljóst, að geislunin
verður að vera orkumikil. Orku-
lítil geislun nær skammt og nýtist
lítt við geislanir inn í líkamann.
Venjuleg röntgentæki, þar sem
geislun er framleidd í röntgen-
lömpum, gefa ekki orkumeiri
geislun heldur en 400 kílóvolt.
Kóbaltgeislun samsvarar u. þ. b.
3000 kílóvolta röntgengeislun.
Segja má, að vegna eðliseiginleika
háorkugeislunar, þ. e. geislunar,
sem er orkumeiri en 1000 kílóvolt,
hafi hún það mikilvæga kosti
fram yfir venjulega röntgengeisl-
un, að tæki, sem framleiða háorku-
geislun, muni koma í stað venju-
legra röntgentækja við geislanir á
djúplægmn svæðum líkamans.
Helztu eiginleikar háorkugeisl-
unar eru eftirfarandi:
1. Geislun nær lengra og minnk-
ar ekki eins fljótt og lágorku-
geislun. Vegna þessa er auð-
veldara að geisla djúplæg
líkamssvæði með háorkugeisl-
un.
2. Mesta orkutap geislunarinnar
verður skammt undir húð og
þar mest geislaáhrif. Kóbalt-
geislun er t. d. mest 0,5 cm
undir húð. Áhrif háorkugeisl-
unar á húð eru því ekki eins
mikil og áhrif lágorkugeislun-
ar, en það er oft húðin, sem
takmarkar þann geislaskammt,
sem unnt er að gefa inn í lík-
amann, þegar notuð er lág-
orkugeislun.
3. Orkutap háorkugeislunar er