Læknaneminn - 01.09.1969, Blaðsíða 37

LÆKNANEMINN
35
GUÐMUNDUR S. JÓNSSON, eðlisfræðingur:
KÓBALTTÆKI
Tæki, sem innihalda geislavirk
efni til geislunar á æxlum með því
að geisla utan að úr nokkurri
fjariægð, eru nefnd telegamma-
eða telecurietæki og geislunarað-
ferðin telegeislun. Þau eru nefnd
svo til aðgreiningar frá geislun
með efnum, sem lögð eru inn í
æxli eða að þeim. Sú aðferð er
nefnd brachygeislun. Með því að
hafa geislandi efni fyrir utan lík-
amann og geisla úr fjarlægð er
unnt að afmarka geislann nokkuð
og hlífa þannig heilbrigðum vefj-
um. Reynt hefur verið að nota
radium í þannig telegammatæki
og geisla með því úr f jarlægð, en
radium hefur lengi verið notað til
geislalækninga. Það hefur ekki
reynzt vel til þessarar notkunar,
og eru fyrst og fremst tvær ástæð-
ur til þess. I fyrsta lagi er radi-
um afar dýrt, en til þess að fá
einhverja geislun að ráði þarf
mikið magn af því. I öðru lagi er
eðlisgeislun radiums mjög lítil, þ.
e, geislun frá einu grammi, miðað
við mörg önnur geislavirk efni.
Þetta veldur því, að nota verður
mikinn radiummassa til þess að
geislunin verði nóg, sem verður
aftur til þess, að geislinn verður
illa afmarkaður og hálfskuggi
myndast. Eðlisgeislun radiums er
1 Curie í grammi, en Curie er ein-
ingin, sem notuð er fyrir geisla-
virkni. 1 Curie er 3,7 X1010 kjarna-
breytingar á sekúndu.
Kóbalt hefur betri eiginleika til
fjarlægðargeislunar. Eðlisgeislun
þess getur farið allt upp í nokkur
hundruð Curie í grammi, og það er
auk þess tiltölulega ódýrt efni, að
minnsta kosti miðað við radium.
Orka geislunar frá kóbalti og rad-
ium er afar lík. Einn kost hefur
þó radium fram yfir kóbalt, en
hann er sá, að helmingunartími
þess er miklu lengri eða 1620 ár
á móti 5,2 árum fyrir kóbalt. Eftir
einn helmingunartíma hefir geisl-
un ákveðins magns minnkað um
helming af því, sem hún var upp-
haflega. Þetta veldur því, að geisl-
un kóbalts endist miklu skemur en
geislun radiums. Kostir kóbalts
fram yfir radium og önnur geisla-
virk efni eru þó það miklir, að nú,
u. þ. b. 18 árum eftir að fyrsta
stóra kóbaltgeislahleðslan var
framleidd (kílócurie), er kóbalt
nálega eina geislavirka efnið, sem
notað er til fjarlægðargeislunar 1
geislalækningum.
Kóbalt er harður, ferromagnet-
iskur málmur með atómþunga 58.9,
eðlismassa 8,9 g/cm:i og atómtölu
27. Aðeins einn ísótóp af kóbalti
finnst í náttúrunni, en það er Co-
59 (samanlagður fjöldi prótóna og
nevtróna í kjarnanum er 59). Alla
aðra ísótópa af kóbalti er unnt að
framleiða úr þessum eina eða frá
Co-55 til Co-60. Aðeins einn
þeirra er notaður til fjarlægðar-
geislunar í geislalækningum vegna
sinna sérstöku eiginleika, en það
er Co-60, sem er framleiddur í