Læknaneminn - 01.04.2002, Page 5

ferð sjúklinga með háþrýsting nema í undantekningar-
tilfellum.
Þáttur sympatiska taugakerfisins er minna þekktur.
Vitað er að catecholamin auka almennt samdrátt slag-
æðlinga, þar með talið í efferent æðum nýrna og
adrenerga kerfið hefur áhrif á macula densa til örvunar
á losun renins. Þá er næmni þrýstiviðtaka í sinus carot-
icus sljóvgað hjá þeirn sem hafa háan blóðþrýsting.
Hins vegar er örðugt að meta áhrif streitu og andlegs á-
lags í þessu sambandi þar sem nothæfan mælikvarða
vantar10.
Aukin mótstaða og stífleiki í meðalstórum slagæðum
er einkennandi fyrir háþrýstingssjúklinga og eykst hjá
þeim með hækkandi aldri. Þetta er afleiðing hyper-
trophiu í æðaveggnum sem verður vegna áhrifa ýmissa
efna sem myndast í æðakerfinu". Þá eru ótalin áhrif
hinna ýmsu vaxtarþátta svo sem angiotensin II, PDGF
(platelet-derived growth factor), IGF (insulin-like
growth factor) ofl. Hjá háþrýstisjúldingum er oft
minnkuð losun NO (áður þekkt sem EDRF) og annarra
efna sem hafa áhrif á samdrátt og slökun æðaveggjar.
Allt þetta kerfi er gríðarlega flólcið og margþætt og
langur vegur þar til fullur skilningur fæst á stjórnun þess
og áhrifum á meingerð háþrýstings.
Mjög áhugaverð eru tengsl hyperinsulinemiu og
insulin mótstöðu annars vegar og háþrýstings hins veg-
ar. Sykursjúlcir fá oftar háþrýsting en aðrir12 og offita er
algeng bæði meðal sykursjúkra og háþrýstisjúklinga.
Þegar um er að ræða samsetningu háþrýstings, blóðfitu-
hækkunar, sykursýki og offitu er talað um metaboliskt
syndrome X en þessir sjúklingar eru í gríðarlega aukinni
hættu á hjarta- og æðasjúkdómum13.
Greining háþrýstings
Afleiðingar háþrýstings eru margvíslegar en algengast
er að sjá vinstri ventricular hypertrophiu og diastoliska
dysfunction í hjarta, hjartabilun og myndun kransæða-
sjúkdóms. Meðalstórar og stórar slagæðar verða einnig
fyrir atherosclerosu og aneurysmamyndun, sem eykur
líkur á heilaáföllum, hjartaáföllum, æðaþrengslum í
ganglimum, nephrosclerosu og nýrnabilun. I augnbotn-
um má skoða og stiga skemmdir á æðakerfinu við
langvarandi háþrýsting (mynd 1). Hjá flestum er sjúk-
dómurinn einkennalítill framan af, en síðan koma smám
saman fram almenn einkenni svo sem höfuðverkur,
svimi, þreyta, slen, hjartsláttaróþægindi, bjúgur og
mæði við áreynslu. Lítið samband er milli þessara ein-
kenna og blóðþrýstingsmælinga. Blóðþrýstingurinn
hefur tilhneigingu til að hækka með árunum og þá fara
að koma fram skemmdir í heila, hjarta og nýrum. Hætt-
an á þessum líffæraskemmdum eykst til muna þegar
aðrir áhættuþættir æðasjúkdóma eru til staðar ásamt há-
þrýstingi og vega sígarettureykingar, hátt cholesterol í
blóði, sykursýki, offita og ættarsaga þar þyngst. Konur
með háþrýsting hafa almennt betri horfur en karlar með
sömu blóðþrýstingsgildi.
Háþrýstingur greinist oftast á aldrinum 20-40 ára eða
eftir sextugt. Hjá fullorðnum einstaklingum eru gildi
<130/85 talin eðlileg, 130-139/85-89 í efri mörkum
eðlilegra gilda en allt þar fyrir ofan telst háþrýstingur14.
Almennt hækkar blóðþrýstingur með hækkandi aldri.
Þannig myndi blóðþrýstingsgildi 135/85 teljast nokkuð
hátt fyrir mann undir tvítugu en optimal fyrir fimmtug-
an mann eða eldri. Háþrýstingi er aftur skipt í vægan
(140-159/90-99), meðalslæman (160-179/100-109),
slæman (180-209/110-119) og mjög slæman (210/120
eða hærra).
Þegar háþrýstingur er greindur ber að huga að
nokkrum mikilvægum atriðum. Sjúklingurinn á að hafa
verið í hvíld a. m. k. 5 mínútur fyrir mælingu. Belgur-
inn þarf að vera nógu langur til að ná utan um 80% um-
máls handleggjar (huga að merkingu á belgnum) og
nota ber víðari belg á svera handleggi15. Tryggja þarf
stuðning við handlegg til að forðast artefacta vöðva-
spennu og mælirinn á að vera sem næst því að vera í
hæð við hjartað. Nauðsynlegt er að mæla blóðþrýsting
í báðum handleggjum að minnsta kosti við fyrstu grein-
ingu og einnig er ráðlegt að taka liggjandi og standandi
þiýsting til að greina ortostatisma, sérstaklega hjá eldri
einstaklingum. Þrýstimælirinn (slangan) á að vera
medialt í cubitus á móts við brachial æð. Slagbilsþrýst-
ingur er sá þrýstingur þegar púls heyrist skýrt í hverju
slagi. Athugið að við takttruflanir, t.d. atrial fibrillation
getur R-R bil verið mjög breytilegt og slagbilsþrýsting-
ur breytist þá að sama skapi frá einu slagi til annars.
Lagbilsþrýstingur er sá þrýstingur sem rnælist þegar
púlsinn hættir skyndilega að heyrast.(Korotkoff V).
Þetta gildi lækkar verulega í aorta loku leka og hjá ein-
staka sjúklingi heyrist lagbilsþrýstingur langleiðina nið-
ur í 0. I því tilviki ber að rniða við þann þrýsting sem
mælist þegar púlsinn deyfist (Korotkoff IV). Fluga þarf
að blóðþrýstingshækkandi áhrifum læknisheimsóknar
(white coat effect)16 sem getur valdið allt að 10 mm Hg
hækkun bæði í diastoliskum og systoliskum þrýstingi.
Endurtaka þarf blóðþrýstingsmælinguna að minnsta
kosti 2-4 sinnum í hverri heimsókn þar sem fyrsta mæl-
ing er oftar en ekki falskt hækkuð17. Háþrýstingur hef-
ur ekki verið staðfestur fyrr en mæling hefur verið stað-
fest hækkuð í tveimur heimsóknum með að minnsta
kosti viku millibili.
Þegar háþrýstingur hefur verið staðfestur á ofan-
nefndan hátt liggur næst fyrir að ákvarða um undirliggj-
andi orsakir sjúkdómsins og hugsanlega aðra áhættu-
þætti hjarta- og æðasjúkdóma. Þessi atriði ásamt ein-
kennum sjúklingsins eru ákvarðandi um fyrstu meðferð.
Mæla þarf hæð og þyngd og reikna út þyngdarstuðul
3