Bændablaðið - 19.10.2023, Blaðsíða 37

37Bændablaðið | Fimmtudagur 19. október 2023
REYKJAVÍK AKUREYRI 590 5100 klettur.is
Lyftu á
gæðum
Vökvunarbúnaður á akri í Texas. Mynd / Joel Dunn - Unsplash
Bandaríkin:
Grunnvatn á þrotum
Lindir og vatnsæðar sem áður
hleyptu lífi í borgir og ræktarland
Ameríku ganga óðar til þurrðar.
Óhóflegri vatnsnotkun er um að
kenna og gera loftslagsbreytingar
vandann enn verri.
Í Kansas, sem oft er nefnt
brauðkarfa Bandaríkjanna, geta
vatnsæðar sem áður færðu líf í
milljón hektara ekki staðið undir
þeirri miklu kornrækt sem þar er
stunduð og hafa uppskerutölur
snarlækkað. Óttast er að ef vatnsæðar
hnigna víðar muni Bandaríkin ekki
lengur geta staðið undir því að vera
stórveldi í matvælaframleiðslu. The
New York Times greinir frá.
Vatnslindir í New York-ríki
geta ekki lengur gefið af sér nægt
drykkjarvatn fyrir byggðina í Long
Island. Í Phoenix í Arizona hafa
yfirvöld gefið út að grunnvatn
sé það lítið að takmarka þurfi
uppbyggingu nýrra úthverfa
umhverfis borgina. Sérfræðingar
spá því að skortur verði á
neysluvatni víða um Bandaríkin.
Í öðrum hlutum landsins, eins og
Utah, Kaliforníu og Texas, er vatni
dælt upp í svo miklu magni að
landsig hefur skemmt vegi, grunnar
húsa hafa skekkst og sprungur
hafa myndast í landslaginu. Þá
hafa lindár ýmist þurrkast upp
eða breyst í litla læki. Vegna
hnattrænnar hlýnunar hefur hægst
á endurnýjun vatns í vatnsæðum,
þar sem yfirborðsvatn gufar upp
í staðinn fyrir að seytla niður í
jarðveginn. Þá hafa þurrkar aukið
þörfina á að dæla upp grunnvatni
til neyslu og ræktunar sem hefur
myndað vítahring.
Ástandið hefur skapast að hluta
til vegna ræktunar á vatnsfrekum
nytjaplöntum á þurrum svæðum,
svo sem refsmára og bómull. Þá er
einnig of mikið traust sett á notkun
grunnvatns til að veita neysluvatni
í uppbyggingu nýs þéttbýlis.
Lagaumhverfi nokkurra ríkja, eins
og Texas, Oklahoma og Colorado,
heimilar uppdælingu grunnvatns
þangað til það gengur til þurrðar.
Fram á miðja síðustu öld reiddu
bandarískir bændur sig nær alfarið
á regnvatn við akuryrkju.
Eftir seinni heimsstyrjöld urðu
miklar framfarir í vökvunarbúnaði
sem gat tvöfaldað uppskeruna. Þessi
kerfi nota gífurlegt magn af vatni og
eftir að hafa náð toppi um síðustu
aldamót hafa uppskerutölur fallið í
samræmi við minnkandi aðgang að
vatni. Talið er að skaðinn sé víða
varanlegur þar sem vatnsæðar geta
fallið saman þegar öllu vatni er
dælt upp. /ÁL