Bændablaðið - 19.10.2023, Qupperneq 58

58 Bændablaðið | Fimmtudagur 19. október 2023
Rjúpan er eini hænsnfuglinn sem lifir villtur á Íslandi. Hún er einstaklega harðgerður fugl og hefur eindæma eiginleika til að aðlagast og lifa af íslenska veðráttu. Hún er einnig mjög vinsæl veiðibráð og þykir
einstaklega góður matur. Núna 20. október hefst veiðitímabilið og er rétt að fjalla aðeins um aðdraganda og fyrirkomulag veiða árið 2023. Undanfarin ár hefur verið farið í löngu tímabæra vinnu við stjórnunar-
og verndaráætlun rjúpu og nýtt stofnlíkan fyrir rjúpnastofninn. Markmiðið með þessari vinnu er að efla faglegan grunn veiðistjórnunar, efla traust meðal hagsmunaaðila og stofnana og auka gagnsæi og
fyrirsjáanleika í árlegri veiðistjórnun. Stefna stjórnvalda er að nýting rjúpnastofnsins skuli vera sjálfbær. Mikilvægur þáttur í þessu er að rjúpnaveiðimenn stundi hóflega veiði til eigin neyslu og er rétt að minna
á að algjört sölubann er á rjúpu. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hefur staðfest að veiðitíminn í ár skuli vera frá 20. október–21. nóvember. Heimilt verður að veiða rjúpu frá og
með föstudögum til og með þriðjudögum á þessu tímabili. Mynd og texti / Óskar Andri Víðisson
FRÆÐSLA
Þröng síðpils með klauf hafa verið
að stinga upp kollinum nú með
haustinu og ekki úr vegi að verða
sér úti um slíkt ef fólk vill tolla í
tískunni.
Nú til dags má finna þau úr efnum
sem gefa vel eftir og því auðvelt að
strunsa um göturnar með tilheyrandi
mjaðmasveiflum. Dillibossar hafa þó
ekki alltaf átt jafn auðvelt uppdráttar
og hafa téð pils í gegnum tíðina valdið
töluverðum vandkvæðum.
Ef rakin er saga þrönga síðpilsins
þá má líta til áranna milli 1908–1914,
en þá var pils með þröngum faldi
kallað „Hobble“-pils, enda mætti
segja að göngulag þeirra kvenna
sem þau báru væri kannski ekkert
voðalega fallegt ásýndar. Hefst saga
pilsins á sýningu Wright-bræðra, sem
flestir kannast við úr flugheiminum,
en þá óskaði frú nokkur að nafni Edith
Ogilby Berg eftir því að fá að stíga
um borð og verða með því fyrsta
konan sem var farþegi í flugvél. Þarna
flöksuðust síðpilsin enn um fæturna
og því brá frú Berg á það ráð að binda
pils sitt um ökklana til þess að koma í
veg fyrir þann ósiðlega möguleika að
pilsið færi á flug. Nú, eftir flugferðina
staulaðist frú Berg eins virðulega
og henni var unnt frá vélinni, en
tískuhönnuður nokkur sem þarna
var staddur veitti þessari nýmóðins
útfærslu á pilsinu athygli og þar með
komst pilsið á spjöld sögunnar.
Bundin í báða skó
Pils yfirhöfuð höfðu verið að
þrengjast hratt árin á undan og þóttu
slétt síð pils hagkvæm enda þurfti í
þau minna efni en áður og kostnaður
því lægri. Hreyfigeta kvenna var þó
á undanhaldi og bara það að stíga
upp í strætisvagn kostaði mikil
átök. Í stórborgunum Los Angeles
og New York hófst því framleiðsla
á þreplausum strætisvögnum, enda
greinilega allt gert til að hátískan
mætti njóta sín. Misgott efni var
þó í pilsunum og brugðu margar
kvennanna á það ráð að binda hné
sín saman svo þær myndu síður rífa
upp sauminn við daglegar athafnir.
Hafa því væntanlega tiplað heldur
tilgerðarlega um sitt nærsvæði.
Einhver dauðsföll urðu vegna
þröngu pilsanna, t.a.m. hrasaði ung
stúlka um sjálfa sig er hún var á
spássitúr yfir brú, féll yfir handriðið
og drukknaði. Fara sögur af annarri
sem lenti undir hesti þar sem hún
gat ekki forðað sér er hann bar að.
Til allrar lukku dvínuðu vinsældir
pilsins í þessari mynd þegar fyrri
heimsstyrjöldin hófst enda þá mest
um vert að hreyfigetan væri sem mest.
Ógnvekjandi axlapúðadragt
Næsta tímabil þröngu síðpilsanna
hófst um miðja síðustu öld. Þá
aðeins styttri, eða um kálfann, en
áfram var hreyfigetan heldur dræm.
Þótti lögun pilsins þó hámóðins, enda
stóðu þær er pilsin báru gjarnan með
annan fótinn fyrir framan hinn, að
hætti sýningarstúlkna. Eftir því sem
árin liðu styttust þó pilsin og er
hippatískan tók við hurfu pilsin af
sjónarsviðinu um stund, enda ekki
á pari við þægindastuðul hippanna.
Það var svo undir lok áttunda
áratugarins, nánar tiltekið haustið
1978, að þröngu síðpilsin komu aftur
fram í dagsljósið. Voru efni pilsins
í takt við áratuginn, teygjanlegri en
nokkru sinni áður og því minna um
slys í kjölfarið. Kventíska níunda
áratugarins einkenndist svo af því sem
kallað var „Power Suit“ en þá voru
dragtarjakkar með axlapúðum hafðir
í hávegum, þá með níðþröngu pilsi
sem náði rétt niður við hnén. Þótti
þessi múndering – jafnan í bland við
vel túberað hár – vekja tiltölulega
ógnvekjandi áhrif, þarna færi kona
sem léti ekki vaða yfir sig. Var þetta
í anda níunda og tíunda áratugarins
er skilin milli karl- og kvenorku urðu
óskýrari, en þarna hófu konur að vilja
skera sig úr á vinnustaðnum og sanna
að þær gætu staðið undir þessu öllu
– starfsframa, fjölskyldu og heimili.
Y2K
Áfram til ársins 2000 (eða ef þið viljið
læra slanguryrði unglinganna, Y2K)
en þá birtust pilsin á nýjan leik eins og
sprenging. Niðurþröng, teygjanleg,
úr gallaefni. Þarna gat hver sem er
fundið sitt síða pils og sum jafnvel
með klauf. Klaufin var á hreyfingu
og mishá, á hliðunum, annarri
eða báðum, að aftan eða jafnvel
að framan.
Niðurþröngt pils hefur þó í
gegnum árin gegnt ríku hlutverki
sem virðulegur skrifstofufatnaður. Í
kjölfar seinni heimsstyrjaldarinnar
var skortur á klæði, sem hélst í hendur
við þrengri fatnað. Axlapúðadragtir
ýttu undir sjálfstraust kvenna á
vinnumarkaðnum, sem áður var þétt
setinn karlmönnum, og nú í dag þykir
klassísk ullarpilsdragt ein eigulegasta
samsetningin í haustrokinu. Því
látlausari og vandaðri því betri, enda
eitthvað sem vel má nota áratugum
saman ef fólk heldur sér í formi. /SP
Tíska:
Tiplað á tánum með bundin hné
Hér má sjá þróun síðpilsins frá upphafsárum þess, þá kallað Hobble-pils. Mynd tvö sýnir auglýsingu þar sem hæstmóðins er að reyra lauslega saman á
sér fæturna, þriðja myndin sýnir hönnun Yves Saint Laurent fyrir Dior, og sú síðasta er af leikkonunni Heather Locklear frá árinu 2002.