Úrval - 01.12.1965, Blaðsíða 42

40
ÚRVAI.
Á haustin og veturna, fer jörð-
in hraðar á braut sinni umhverfis
sólu en hún gerir á vorin og sumr-
in. Einnig er hinn daglegi snúning-
ur jarðarinnar um möndul sinn
breytilegur. Þannig má segja að,
þegar við miðum sólartímann við
klukkuna, að við lifum eftir gangi
gervisólar, sem stjörnufræðingar
hafa fundið upp. Sú sól gengur með
jöfnum hraða yfir himininn og við
höfum búið okkur til meðalsólar-
tíma.
Nú hefur hver lengdarbaugur sinn
sérstaka sólartíma, og þess vegna
eru tímamörkin mörg á jörðinni.
Strax á nítjándu öld, þegar hraði
jókst í öllum viðskiptum og sam-
göngum, fór þessi mismunandi tíma-
setning að valda miklum vandræð-
um, og þá ekki sízt í allri póst- og
símaþjónustu. Þetta var alþjóða-
vandamál, sem varð að leysast með
einhverjum hætti. Það leiddi til
þess að 26 þjóðir hittust að máli og
komu sér saman um á alþjóðaþingi
1B84, að nota svæaðtíma, eftir kerfi,
sem kanadiskur verkfræðingur hafði
sett saman. Hann hét Sandford
Flemming.
Samkvæmt þessu kerfi átti jörð-
inni að vera skipt í 24 tímasvæði
og náði þá hvert svæði yfir 15° at
yfirborði jarðar. Viðurkenndur tími
hvers svæðis var tími þess lengd-
arbaugs, sem lá yfir miðju svæðis-
ins og fyrsta svæðið, svæði núll, er
þannig faeggja vegna lengdartaaugs-
ins sem liggur um Greenwich, sem
er eins og kunnugt er núll lengdar-
baugur jarðar. Tíminn á þessu fyrsts
svæði er kallaður heimstíminn.
Tíma hinna ýmsu svæða hafa ver-
ið gefin ýmis nöfn. Á núll svæðinu
eru Bretland, Spánn og fleiri lönd
og er þar kallaður Vestur-Evrópu
tími, næst er síðan Mið-Evrópu tím-
inn og er hann g'ildandi á Norður-
löndunum öllum, Þýzkalandi, Aust-
urríki og fleiri Evrópulöndum. Þá
tekur við Austur-Evrópu tími og
gildir hann í Finnlandi, Tékkoslov-
akiu, Rúmeníu og víðar.
Sum stærri löndin ná yfir mörg
tímasvæði, Sovétríkin, til dæmis, ná
yíir ellefu tímasvæði.
Enda þótt þessi svæðatími, sé
mjög þægilegur, þá láta mörg ríki
tímann í höfuðborg þeirra gilda fyr-
ir allt landið, og er það oft betra
hvað snertir samgöngur og póst- og
símaþjónustu og fleira innan lands.
Við höfum þá nefnt þrjár tegund-
ir tímamælinga, sem notaðar eru
almennt í heiminum í dag, sem sé
heimstímann, eða Greenwich tím-
ann, svæðatímann og loks tíma
hinna ýmsu höfuðborga. En það er
einnig um fjórðu tímasetninguna að
ræða.
í mörgum löndum er farið að
flýta eða seinka klukkunni eftir árs-
tíðum til að birtutíminn notist betur
við vinnu manna, og þannig sparist
rafmagn. Þessi háttur var einnig
hafður á í SóVétríkjunum þar til
1930, en þá var tímasetningin ákveð-
in með lögum og lifa því Sovétmenn
við lögboðinn tíma, sem fylgir ekki
ævinlega svæðatíma. Moskva, til
dæmis, er í rauninni í Austur-
Evrópu tímasvæðinu, en þar gildir
tími svæðisins næst fyrir austan.
Moskvubúinn gefur því upp hinn
lögboðna tíma, þegar hann er spurð-
ur. hvað klukkan sé.