Úrval - 01.05.1967, Blaðsíða 12

10
ÚRVAL
ist við neðanjarðarvatnsbirgðirnar,
ber fyrst og fremst að taka tillit til
tveggja þátta. Annars vegar er um
að ræða aðrennsli, sem átti sér stað
fyrir löngu. Nútímaaðrennsli á sér
fyrst og fremst stað í útjaðri eyði-
merkurinnar, þar sem úrkomu-
magnið er mjög mismunandi,
kannske 100 millimetrar árlega á
einum stað, en allt að 1000 milli-
metrar árlega á öðrum stað, sem
er ekki ýkja langt frá fyrri staðn-
um. Á þeim svæðum síast vatnið
úr ánum niður til vatnsæðanna.
Hvað vinnslu vatns úr neðanjarðar-
vatnsæðum snertir, þá hefur nú-
tíma aðrennsli til vatnsæðanna að-
cins tímabundna þýðingu fyrir
jarðlögin, sem vatnsæðarnar eru í,
þar sem ekki er um miklar fjarlægð-
ir að ræða milli aðrennslisvatnsins
eða þar sem vatnsæðin nær alveg
upp á yfirborð jarðar. Slíkar að-
stæður eru fyrir hendi í „Stóra
Austur-Erg“ og „Nigerdældinni".
í öllum öðrum „vatnsþróm" und-
ir Saharaeyðimörkinni er nútíma-
aðrennsli mjög hægfara. Vatnið
síast ofurhægt gegnum gegndræpu
jarðlögin. Það er líklega ekki um
að ræða meira en 700—800 metra
vegalengd á ári. Á sumum stöðum
hreyfist vatnið aðeins um 1—2 metra
á ári. Þetta þýðir, að í flestum dæld-
unum mun það taka nýtt vatn 15
aldir eða enn meira að ná til vinnslu-
svæðanna. Það vatn, sem fæst í dag
á þessum vinnslusvæðum, er rign-
ingarvatn, sem féll til jarðar á síð-
asta regntímabili Saharaeyðimerk-
urinnar, þ.e. á tímum rómverska
heimsveldisins.
Það, sem hefur mesta þýðingu
fyrir nútímavinnslu neðanjarðar-
vatns eyðimerkursvæðanna, er
þannig eðli og magn þess aðrennsl-
is til neðanjarðarvatnsæðanna, sem
átti sér stað fyrir um 2000 árum.
Etienne A. Bernard frá Louvain-
háskólanum í Belgíu hefur ásett sér
að reyna að komast að svarinu með
því að rannsaka breytingar á löng-
um tíma á þrem þáttum, sem snerta
snúning jarðar um sólu. Þessir þrír
þættir eru halli á fleti jarðbrautar-
innar frá algeru hringlagi og lega
„perihelium" (þ.e. punkts á braut-
inni, þar sem jörðin kemur næst
sólu).
Rannsóknir Bernards benda til
þess, að þau tímabil, er úrkoma var
mest í Saharaeyðimörkinni, séu ein-
mitt þau sömu tímabil, er halli jarð-
arbrautarinnar var mikill, er frávik
brautarinnar frá hringlagi var með
mesta móti og jörðin komst næst
sólu á þeim tíma ársins, þegar áhrif
þessarar stjörnustöðu á jafnt vetr-
ar- sem sumaðveðráttu Sahara voru
í meðallagi sterk. Á þeim tímabil-
um eyddust ytri brúnir innlands-
íssins og skriðjöklanna nokkuð.
Þessi tilgáta hleypir stoðum undir
þær kenningar jarðfræðinganna, að
timabil með minnkandi innlands-
íssmyndun á hærri breiddargráð-
um séu hin sömu tímabil, er mikið
var um sumarregn í Saharaeyði-
mörkinni, kannske allt að 600 milli-
metra árleg úrkoma. Af því leiðir,
að á þessum regntímabilum, sem
stóðu í samtals um 140.000 ár af um
1 milljón árum, sem pleistocæntíma-
bilið stóð, hafi aðrennsli vatns til
neðanjarðarvatnsæða Sahara verið
miklu meira en það er nú á dög-