Úrval - 01.05.1967, Blaðsíða 13

GEYSILEGT VATNSMAGN UNDIR . . .
11
um. Þegar úrkoman er meira en
400 millimetrar á ári, er um að
ræða nokkurt beint aðrennsli regn-
vatns til neðanjarðarvatnsæðanna.
Á fyrri tímabilum milli ísaldanna
var þar að auki um það að ræða, að
vatn síaðist til neðanjarðarvatns-
æðanna frá hinu geysilega magni
yfirborðsvatns, sem safnazt hafði
saman á yfirborði jarðar á regn-
tímbilunum. Á þann hátt hafa neð-
anjarðarvatnsæðarnar smám saman
fyllzt algerlega. Þá hafa myndazt
stór vötn. Chadvatnið varð á þeim
tíma að risavöxnu innhafi. Það var
að sjálfsögðu eingöngu um fersk-
vatn að ræða.
Vatnið, sem síaðist niður í jarð-
lögin, safnaðist svo saman í þeim
jarðlögum, sem voru gegndræp.
Vatn í slíkum lögum virðist hafa
tilhneigingu til þess að halda sér að-
skildu frá vatni annara jarðlaga í
stað þess að blandast smám saman.
Því er unnt að ákvarða aldur vatns-
ins út frá þessari lagskiptingu í neð-
anj arðarvatnsæðunum.
Við slíkar rannsóknir hafa menn
nú nýlega byrjað að nota aldurs-
ákvörðunartækni, sem byggir á
geislavirkni. Hún grundvallast á
magni tritiums í neðanjarðarvatn-
inu eða kolefnis — 14 eða uran- og
thorium-isotopum þeim, sem þar
eru fyrir hendi að eðlilegum ástæð-
um (þ.e. ekki vegna kjarnorku- og
vetnissprenginga eða á annan hátt
af mannavöldum). Tritium, sem
fyrir hendi er af náttúrunnar hendi,
er heppilegt til aldursákvörðunar
tiltölulega ungs neðanjarðarvatns,
þ.e. vatns, sem er ekki orðið 100 ára,
en þó hafa' komið fram erfiðleikar
við aldursákvörðunina vegna þess
tritiums, sem sleppt hefur verið
lausu í gufuhvolfinu síðan 1952 við
vetnissprengingar. Þetta tritium
hefur borizt í neðanjarðarvatn
Sahara í mismunandi magni á ýms-
um tímum, en þær aðstæður er ein-
mitt hægt að notfæra sér við til-
raunir til að kanna hreyfingu vatns-
ins og við aldursákvarðanir nýrra
aðrennslis, en þær aðstæður gera
mönnum jafnframt erfiðara fyrir
um aldursákvarðanir, þegar um
löng tímabil er að ræða. Aldurs-
ákvörðunaraðferð sú, sem gengur
undir nafninu „kolefni-14 aðferð-
in“, er mjög heppileg til aldurs-
ákvörðunar eldra vatnsmagns. Hing-
að til hafa niðurstöður slíkra ald-
ursákvarðana þó verið óvissar, að
nokkru leyti vegna skorts á nægi-
legum upplýsingum og að nokkru
leyti vegna þess, að óvissan, hvað
snertir hverja aldursákvörðun. get-
ur verið allmikil og getur munur-
inn verið frá 1300 til 57000 ár vegna
þess að vatnið í núbiska sandstein-
inum hefur lítið magn af kolefni.
Þetta stafar af uppleystum karbón-
ötum (kolsúrum söltum, kolefnis-
tvísýringi úr loftinu og jurtakolefni
frá upplausn lífrænna efna í jarð-
veginum). Aldur elzta vatnsins, sem
hefur hingað til verið prófað, reynd-
ist um 25.000 ár. Það fannst í eyði-
morkinni fyrir vestan Egyptaland.
Vinnsla neðanjarðarvatns í Sa-
haraeyðimörkinni verður að hefj-
ast á því, að rannsökuð verði nú-
verandi vatnsnotkun á svæðinu.
Notkunin virðist nema um 2.000
milljónum rúmmetra á ári, sé stuðzt
við hæstu áætluðu tölur. Það er