Úrval - 01.10.1970, Síða 12

10
ÚRVAL
ilvægar, nýiar spurningar um sólina
og sólkerfið.
Það var um 46 steina að ræða úr
ferð Apollo 11. Voru þeir allir úr
efsta lagi tunglyfirborðsins. Þeir
voru af ýmsum stærðum, allt frá
baun upp í fimm þumlungar að
lengd. Við fyrstu sýn líktust þeir
miög venjulegum jarðsteinum, en
við nánari skoðun reyndust þeir
vera ólíkir öllu því, sem finnst hér
á jörðu. Þeir voru alsettir litlum
holum, sem voru með glerungshúð
að innan. Sumir voru þaktir gler-
ungsslettum, sem mynduðu hvítleita
bletti á yfirborði þeirra.
Meira en þriðjungur tunglefnanna
var jarðvegur. Helmingur þessa
jarðvegs var gler, mest hvassar, í-
langar agnir, alveg litlausar. En um
tíundi hluti þess efnis voru hnatt-
laga agnir í ýmsum litum, rauðum,
brúnum, grænum, gulum og fjólu-
bláum. Mjög lítið finnst af gleri í
náttúrulegu ástandi í jarðvegi jarð-
arinnar.
Tunglsteinarnir og rykið var
rannsakað með hjálp rafeinda. Að
því var skotið geislavirkum „iso-
toppum“, og hluti þess var rannsak-
aður með sérstökum rafgeislaútbún-
aði, svo að hægt væri að greina
frumefni þess. Allir steinar, hvort
sem þeir fyrir finnast á jörðu eða
tungli, innihalda yfirleitt sömu hrá-
efnin, þ.e. frumefni, sem voru til í
geimnum, áður en sólkerfið mynd-
aðist, en af frumefnum þessum hafa
reikistjörnurnar í rauninni myndazt.
Það, sem tunglvísindamennirnir
fundu í tunglefnunum, var því ekki
annars eðlis en jarðefnin, hvað teg-
undir frumefna snerti, heldur hvað
hlutföll frumefnanna snerti. Hlut-
fall úrans miðað við potassium
(kalí) reyndi'st t.d. vera fjórum
sinnum hærra en í dæmigerðum
jarðsteinum og fimmtán sinnum
hærra en í loftsteinum.
Samtals fundust 68 af rúmlega
100 þekktum frumefnum í steina-
sýnishornum Apollo 11. Steinarnir
líktust mjög bassaltsteinum, sem
finnast á hafsbotni reikistjörnunnar,
sem við búum á. Þeir innihéldu
miklu minna sodium og furðulega
miklu meira titanium. Því var eins
farið með þá og jarðsteina, að þeir
innihéldu lítið gull eða silfur.
FÆTT í SÓLVINDINUM
Efnainnihald tunglsteinanna veit-
ir nú mikla hjálp til lausnar fjölda
leyndardóma, sem maðurinn hefur
lengi velt fyrir sér. Sá flóknasti
þeirra snertir fæðingu sjálfs tungls-
ins. Var það eitt sinn hluti af jörð-
inni, eða myndaðist það sérstaklega,
en af sams konar reginvöldum?
Kenning Sir George Darwin, son-
ar líffræðingsins Charles Darwins,
um uppruna tunglsins hefur lengi
verið við lýði. Hann kom fram með
þá kenningu, að jörðin og tunglið
hafi eitt sinn verið einn og sami
hnötturinn og að hluti hafi rifnað
úr þessum hnetti vegna aðdráttar-
afls sólarinnar, meðan hann var enn
mjúkur og teygjanlegur, og hafi
þessi hluti síðan myndað tunglið. í
augum flestra vísindamanna gerir
hinn sérstæði munur á jarðgrjóti og
tunglgrjóti kenningu Darwins vafa-
sama. Á hinn bóginn virðist sú stað-
reynd, að svo margt skuli vera líkt
með grjótinu, gera þá tilkomumiklu