Ársrit Torfhildar - 01.04.1987, Blaðsíða 6

II.
Það er varla of djúpt í árinni tekið þegar sagt er að flestir
sem láta sig málið einhverju varða hafi verið nokkuð uggandi um
stöðu fagurbókmennta á undanförnum árum, jafnvel talið þær í
afleitri kreppu. Þetta á að vísu ekki beinlínis við hér á landi
þessa stundina þar sem allir virðast óhemju bjartsýnir eftir
seinustu jólavertíö. Fagurbókmenntir fengu þá mikla athygli og
auglýsingu í fjölmiðlum og sala þeirra varð í samræmi við það.
Margir hafa talað um Mafturhvarf" til bókarinnar og að bók-
menntasmekkur fólks fari stöðugt batnandi. Þannig seljist nú
fagurbókmenntir grimmt hérlendis, gagnstætt þeirri þróun sem
varvetna hefur átt sér stað seinustu áratugina því menn hafa
lengi haft áhyggjur af minnkandi sölu og lestri þessara bóka og
síversnandi aðstöðu þeirra í samkeppni við afþreyingarbókmenntir
og aðra dægradvöl. En hverjar eru ástæðurnar fyrir þessari þróun?
Til að leita svara við þeirri spurningu er nauðsynlegt að skyggnast
aftur í söguna og skoða þróun bókamarkaðar og bóklestrar í ljósi
þeirra umfangsmiklu samfélagsbreytinga sem orðið hafa hér í okkar
heimshluta undanfarnar tvær aldir eða svo. Hvað þessa þróun
varðar styðst ég hér einkum við rannsókn Svíans Per Gedin sem
hefur gert henni allítarleg skil í bók sinni Litteraturen i
verkligheten frá 1975.
Gedin segir raunverulegan bókamarkað fyrst hafa orðið til í
Evrópu á 18. öldinni og tengir tilurð hans breyttum þjóðfélagsað-
stæðum sem fylgdu í kjölfar iðnbyltingar. Áður voru bókmenntir
og aðrar listgreinar einkum eign yfirstéttarinnar ef svo má að
orði komast. Alþýða manna hafði til dæmis lítil sem engin tækifæri
til að njóta bókmennta, því afar fáir voru læsir og þótt sú hindrun
hefði ekki verið í veginum höfðu menn litla möguleika til að nálgast
nokkurt lesefni, annað en ef til vill guðsorðið. Með iðnbyltingunni
fór hinsvegar forn stéttaskipting að riðlast og ný stétt,
borgarastéttin, spratt upp nánast við hlið aðalsins. Efnahagur
þeirrar stéttar var góður miðað við það sem áður þekktist utan
yfirstéttar og þetta fólk sneri sér snarlega að því að bæta híbýli
sín og menntun. Þar með jókst líka þörfin fyrir lesefni, því mun
fleiri lærðu nú að lesa en áður og borgararnir vildu bæði mennta
sig og skemmta sér með bóklestri.
4