Ársrit Torfhildar - 01.04.1987, Blaðsíða 8

III.
Nú á tímum er það sitt af hverju sem skilur að fagurbókmenntir
og skemmtibókmenntir, þótt stundum geti verið umdeilanlegt í
hvorn flokkinn beri að setja einstök ritverk. í Tímariti Máls og
menningar frá 1978 gerir Erik Skyum-Nielsen nokkra grein fyrir
mati fólks á mismun þessara bókmenntategunda, þ.e.a.s. þess fólks
sem sjálft les einkum nfínu" bækurnar eða bókmenntirnar en það
er einmitt fólkið sem ræður lögum og lofum í bókmenntaumræð-
unni segir Erik. Honum virðist þetta fólk iðulega byggja andúð
sína á afþreyingarbókmenntum á hæpnum forsendum; fordómum
og gömlum klisjum. Til að mynda, segir hann, er talað um fram-
leiðslu á þessum bókum fyrir fjöldann en á hinn bóginn um að
fagurbókmenntir séu skapaðar fyrir lesandann, einstaklinginn, og
fleira í sama dúr. Að hans dómi gera slíkar alhæfingar þó lítið
annað en rugla menn i ríminu og villa þeim sýn á það sem máli
skiptir; mismunandi inntak og form fagurbókmennta og afþrey-
ingar og misjafna þýðingu þeirra fyrir lesendurna. (Sjá TMM
1/1978.)
Það er raunar ekki fyrr en á seinasta áratug eða liðlega það
sem bókmenntafræðingar hafa snúið sér að einhverju ráði að
fræðilegri greiningu á afþreyingarefni. Eftir rannsóknir sínar
hafa þeir síðan sett fram ýmsar kenningar um það á hvaða hátt
þessi verk eru frábrugðin þeim sem talin eru til fagurbókmennta.
Yfirleitt er bent á að afþreyingin sé í eðli sínu íhaldssöm, formið
svipað því sem tíðkaðist á öldinni sem leið og inntakið staðfesti
þá heimsmynd sem menn hafa komið sér upp. Viðhorf rnanna til
þessa eru síðan nokkuð mismunandi, sumir álíta afþreyinguna
hjálpa fólki að sætta sig við aðstæður sínar en aðrir líta á hana
sem blekkingu og óæskilegan flótta frá veruleikanum.
í andstöðu við þessa meintu íhaldssemi afþreyingarinnar stendur
svo uppreisnartilhneiging fagurbókmennta, tilhneiging til að ráðast
gegn ríkjandi hefðum sem meðal annars kemur fram í stöðugum
tilraunum með form. Þetta á við um allar greinar bókmennta.
Lesendur þurfa því sífellt að vera að tileinka sér ný sjónarhorn
og velta fyrir sér nýjum hliðurn. Vafalaust á þetta atriði stóran
þátt í að æ færri lesa þessar bækur. Almenningur hefur varla
tíma né tækifæri til að fylgjast með þessum sífelldu tilraunum
og tileinka sér þá þekkingu og það hugarfar sem fagurbókmenntir
6