Ársrit Torfhildar - 01.04.1987, Blaðsíða 38

nBækur eru skip á siglingu um hinn óendanlega útsæ tímans,"
er haft eftir Francis Bacon og um fáar bækur eiga þessi orð
betur við en Hómerskviður. Sögusvið þeirra beggja er Eyjahafið á
12. öld f. Kr. og tengjast þær 10 ára umsátri Grikkja um
Trjójuborg. Ilíonskviöa fjallar um nálega 50 daga tímabil á síðasta
ári umsátursins en Odysseifskviða um hrakningar og heimkomu
Odysseifs eftir sigur gríska hersins yfir Trójumönnum. Talið er
að kviðurnar hafi ekki verið ortar fyrr en fjórum öldum eftir
umsátrið en byggt þá á munnlegri geymd. Þær eru elstu bókmenntir
Evrópu og hafa fyrir löngu skipað sér sess meðal sígildra verka
í vestrænni menningu. Óhætt er að fullyrða að siglingu þeirra um
útsæ tímans er hvergi nærri lokið en það sem ég vildi vekja
athygli á er að þær hafa þrjá ólíka viðkomustaði á þessari langferð:
sögusvið sitt, ritunartíma, og þá stund í samtíðinni meðan þær
eru lesnar. Sá sem tekur sér fyrir hendur að túlka siðahugmyndir
bókmennta af þessu tæi þarf því ekki einungis að gæta að tengslum
siðgæðis og siðferðis heldur blandast um stundarsakir hjá honum
þrenns konar siðferði: veruleiki hans eigin samtíðar, sá veruleiki
sem höfundurinn bjó við og loks sá siðferðilegi veruleiki sem birtist
í sjálfu verkinu.
Vilhjálmur Árnason heimspekingur hefur gert þessum siðferðis-
vanda túlkandans glögg skil í greininni „Saga og siðferði" sem
birtist í Tímariti Máls og menningar 1985, en þar fjallar hann
um túlkanir á siðfræði íslendingasagna. Hefur grein hans verið
mér ómetanleg stoð við þessa ritgerðarsmíð enda eru líkindi
Hómerskviða og íslendingasagna mikil. Meginhluti greinar Vilhjálms
fjallar um þær ólíku leiðir sem menn hafa farið við túlkun á
siðferðishugmyndum íslendingasagnanna, en hér á eftir mun ég
hvort tveggja gera grein fyrir þessum leiðum og fara eftir þeim
við túlkun á kviðunum. Loks reifa ég þá túlkunarleið sem Vilhjálmur
telur sjálfur vænlegasta og athuga hverjar niðurstöður hún færir
okkur um skáldskap Hómers.
Blinda túlkandans
Þegar í upphafi leggur Vilhjálmur ríka áherslu á að í siðferðis-
umræðu um bókmenntir sé afar mikilvægt að forðast siðferðilega
dóma sem endurspegla eigiö siðamat, menn verði að reyna að öðlast
36