Torfhildur - 01.04.2007, Page 17

Frá Nietzsche til David Lynch
Túlkun Toles er sannfærandi, því vissulega býr Lynch yfir
hæfileika í að stefna saman því gervilega og því harmræna. Sam-
slátturinn vekur frekar viðhrögð einlægni en kaldhæðni í áhorfanda,
sem hlýtur að kallast kreþandi. Samtöl persóna (sem og umgjörðin
öll) eru í teoríu svo yfirborðsleg og ýkt að maður vill þarlægja sig
tilfinningalega sem áhorfandi. Á sama tíma eru þessar sömu aðstæður
svo viðkvæmar, svo berskjaldaðar íýrir mögulegri (og líklegri) kald-
hæðni manns, að maður er knúinn til að afvopnast sjálfur. Þetta er
erfitt verkefni fyrir nútímamanninn: „[Maðurinn] þolir ekki lengur
að hrífast og gefa sig á vald óvæntum áhrifum og skynjunum,
heldur alhæfir og aflitar þessi áhrif og færir í kaldan hugtakabúning
sem hann síðan spennir íyrir vagn lífs síns og athafna".16 En í kvik-
myndumDavidLynch(ogleikprufu-senanersannfærandidæmi)ersú
„þekking“ sem við teljum okkur búa yfir, og sem við beitum líkt og
skildi gegn veruleikanum, slegin úr höndum okkar. Sú spurning
vaknar hvort okkur sé hugsanlega á einhvern hátt létt: „Perhaps the
skeptic is secretly pleased to have [his superior, scoffing pose] taken
away, and to be suddenly at tbe mercy of a sincerity hatched at the
very core of artifice“.17 Hér erum við aftur komin að hugmyndinni
um að hið tilgerða (sviðsetta) framkalli tráma (sem krefst einlægni)
áhorfandans; að hið sviðsetta hafi mögulega beinan aðgang að veru
hins grímuklædda. Hugsanlega er það hér sem fagurfræði Lynch
verður til. Skoðum síðustu senuna áður en Betty „vaknar“ sem
Diane.
Eftir leikprufuna fer Betty með „Ritu“ vinkonu sinni að leita
að vísbendingum um hver hin síðarnefnda sé (en hún, eins og fram
hefur komið, er minnislaus eftir dularfullt bílslys). Rita (sem virðist
þar að auki vera eftirsótt af lögreglunni) man eftir nafninu Diane
Selwyn, þær fletta hennni upp og fara heim til hennar, einungis til
að mæta rotnandi líki umræddrar konu. Rita verður mjög hrædd,
en sá grunur læðist að þeim (og áhorfandanum) að hún gæti verið
morðinginn. Á meðan verður Betty, sem „á“ ekki að tengjast ráð-
gátunni á beinan hátt, stöðugt órólegri, líkt og óhuggulegar
„minningar“ séu farnar að lifna við. Líkt og persónan Anna í Old
Times eftir Harold Pinter segir: „There are things I remember which
16 Nietzsclie, bls. 21.
17 Toles, bls. 11.