Torfhildur - 01.04.2007, Blaðsíða 106

Helga Kress
bregður svo við að húsfreyjan Bergþóra rekur Hallgerði úr sæti sínu
og skipar henni að „þoka“ fyrir annarri konu. Hallgerður grípur
til þess kvenlega ráðs að neita, en með neitun geta konur haft
| nokkurt vald. „Hvergi mun ég þoka, því að engin hornkerling vil ég
| vera,“ (35:91) segir hún og neitar að láta skipa sér út á borðshornið.
| En þetta dugir ekki og upp kemur valdabarátta milli kvenna sem
varðar kvenlega sæmd. „Ég skal hér ráða“ (35:91) segir Bergþóra og
Hallgerður neyðist til að þoka, en hyggur á hefndir. Eftir matinn
þegar Bergþóra gengur með handlaugar að borðinu tekur
Hallgerður í hönd hennar, virðir hana fyrir sér og segir: „Ekki er þó
I kosta munur með ykkur Njáli. Þú hefur kartnögl á hveijum hngri,
| en hann er skegglaus.“ (35:91) Kartneglur á konum eru í gamalli
þjóðtrú taldar bera vott um mikla vergirni, jafnvel sjúklega,10 og með
því að benda á þessi auðkenni þeirra hjóna, annars vegar skeggleysið
og hins vegar kartneglurnar, brigslar Hallgerður þau bæði um ergi,
en slíkt er samkvæmt siðfræði íslendingasagna ekki aðeins alvarleg
heldur einnig refsiverð aðdróttun. Þegar orðið er notað um karla felur
það í sér allt 1 senn kvenleika, getuleysi og samkynhneigð, en notað
um konur felur það í sér ýkta kynhneigð, vergirni og brókarsótt.11
Bergþóra viðurkennir bæði skeggleysi og kartneglur en svarar
á móti að ekki hah verið skegglaus Þoi'valdur bóndi Hallgerðar
og hah hún þó ráðið honum bana. Hallgerður býst við stuðningi
Gunnars og eggjar hann við karlmennsku hans. „Fyrir lítið kemur
mér,“ segir hún, „að eiga þann mann er vaskastur er á íslandi, ef
þú hefnir eigi þessa Gunnar.“ (35:91) Þarna reynir hún aðra tegund
kvenlegrar orðræðu sem er að eggja, en eggjun kvenna í Islend-
ingasögum varðar alltaf karlmennsku þess sem eggjaður er.
| Þetta dugir ekki heldur og Gunnar bregst. Hann sprettur að vísu
reiður upp, en reiðin beinist að Hallgerði. Hann segist ekki vera
„eggjunarfifT (35:91) hennar og fer með hana burt úr boðinu með
þeim orðum að hún skuli senna við heimamenn sína, „en eigi í annarra
manna híbýlum“ (35:91), enda eigi hann Njáli marga sæmd að launa.
Hallgerður er sem sagt ekki í húsum hæf. Niðurlæging hennar er
mikil en þó ekki alger því að eftir situr skrípamyndin af kartnöglum
Bergþóru og skeggleysi Njáls.
I
10 Sjá C.C. Matthiesen, „Urn kartneglur." Magnús Már Lárusson þýddi. Skírnir 1965.
j Bls. 127-129.
11 Sjá m.a. Folke Ström, Níð, ergi and Old Norse Moral Attitudes. London: The
f Dorothea Coke Memorial Lecture in Northem Studies, 1972.
104