Mímir - 01.05.1980, Page 51

ÞGRARINN FRIÐJÓNSSON:
VSNNUHJÚAÁDEILUR f KVÆÐUM
FJÖGURRA SKÁLDA Á LÆRDÖMSÖLD
I ritgerð þessari er ætlunin að fjalla um
ádeilur á vinnufólk í kveðskap 3ja austfirskra
skálda, Ólafs Einarssonar og sonar hans
Stefáns Ólafssonar og systursonar, Bjarna
Gissurarsonar. Einnig verður minnst á ætt-
föður þeirra, Einar Sigurðsson í Eydölum.
Peir voru allir prestar og hafa verið nefndir
austfirsku skáldin í íslenskri bókmenntasögu.
Loks verður rætt um Þorlák Þórarinsson
prest og prófast í Vaðlaþingi.
Austfirsku frændurnir fjórir voru uppi á
16. og 17. öld en Þorlákur á þeirri 18. Þeir
teljast allir til þess tímabils í íslenskri bók-
menntasögu er nefnt hefur verið lærdómsöld.
Það sem einkennir þennan tíma eru mikil
harðindi, tíðar sóttir, eldgos, galdrafár,
Tyrkjarán og aukin konungsafskipti (versl-
unareinokun frá 1602 og einveldi frá 1662).
Upp úr siðaskiptunum fer fé að streyma úr
landi og hagur landsmanna að versna til
muna. Oft er þetta tímabil talið mesta nið-
urlægingartímabil Islandssögunnar, enda var
algengt hjá skáldum þessa tíma að yrkja um
samjafnan þessarar aldar og þeirrar sem áður
var og sáu þeir þá yfirleitt kaþólska tímann
eða söguöldina í gullnu ljósi liðins tíma.
Um stöðu vinnufólks má m. a. ráða af
,,Tilskipun um húsaga á Islandi“ sem kon-
ungur gaf út 1746. Þar segir um hjúaaga.
Elúsbændur eiga að typta og áminna
hiú sín, því þau skulu lúta sama aga og
börnin, hvetja allt heimilisfólkið til þess
að byrja verk sín með bæn og tala um
guðrækilega hluti sín á milli, en ósæmi-
legt tal, gaman, blót og ragn er harðbann-
að, sem og hégómlegar sögur, amorsvís-
ur og rímur, er angra heilagan anda. Fólk,
sem þetta iðkar, á að setja í gapastokk, ef
viðvörun nægir ekki . . . Slái hjú hús-
bændur, skulu þau missa hálft árskaup
sitt og setjast í gapastokk, og þá, sem
strjúka úr vistum, skulu hreppstjórar eða
valdsmenn elta uppi og refsa þeim . . .
Fari hjú úr vist og ætli í aðra sókn, skal
jnað fá skriflegan vitnisburð húsbænda
sinna, er prestur staðfestir, en innan sókn-
ar duga munnlegir vitnisburðir í viðurvist
prests. Harðbannað er að ráða hjú án
slíkra vitnisburða.1
Vinnufólk var lágt sett í þjóðfélaginu og
e. t. v. ekki hægt að ræða um það sem
frjálsar manneskjur. Átthagafjötrarnir voru
sterkir og húsbændur réðu lífi þeirra að
miklu leyti. Litlir möguleikar voru á að
hefja sjálfstæðan búskap og þeir sem gátu
leigt sér skika flosnuðu oft upp í næsta harð-
æri.
Eitt atriði er rétt að leggja sérstaka áherslu
á. Með siðaskiptunum fengu veraldlegu
valdastéítirnar umráðarétt yfir guði og djöfl-
inum og notuðu þá óspart til að kúga alþýð-
una. Siðfræði þessa tíma, tvíhyggjan (guð-
49