Mímir - 01.05.1980, Blaðsíða 62

BIRGITTE SPUR ÓLAFSSON:
HVER MYRTI VÉSTEIN?
Viðfangsefni greinarkorns þessa tengist eink-
um annarri af tveimur gerðum Gísla sögu
Súrssonar, hinni styttri, hér nefnd M. Þótt
svar við spurningunni sé að finna í lengri
gerðinni, hér nefnd S, hafa fræðimenn síð-
ustu áratuga velt þessu máli fyrir sér. Reynt
verður að greina frá helstu niðurstöðum
þeirra og meta þær, en fyrst skal vikið að
geymd sögunnar og gerðum hennar.
GERÐIR GÍSLA SÖGU
Gísla saga er varðveitt í þremur gerðum
miðaldahandrita, heilleg í tveimur en brot
í hinu þriðja.1
S: Skammstöfun fyrir Gísla sögu hina meiri
(storre) nefnd Y-gerð (yngri gerð) sam-
kvæmt flokkun Björns K. Þórólfssonar
(BKÞ).2 Þetta var skinnbók, sem um
skeið var í Konungsbókhlöðu í Kaup-
mannahöfn, en mun hafa glatast á 18.
öld. Áður en hún týndist höfðu verið
gerð eftirrit á pappír á 17. öld. Vitað er
að 4 blöð vantaði í skinnbókina, sem
samsvaraði einum sjötta sögunnar.
B: Skammstöfun fyrir Brot (Brudstykket)
AM 445c,I,4to. Leifar af sögubók sem
er glötuð að öðru leyti.
M: Skammstöfun fyrir Gísla sögu hina minni
(mindre) AM 556a,4to, skinnbók talin
rituð á síðasta fjórðungi 15. aldar. Hefir
verið lögð til grundvallar flestum útgáf-
um Gísla sögu og verið undirstaða undir
rannsóknum á sögunni og þýðingum á
erlend mál. Nefnd E-gerð (eldri gerð)
samkvæmt flokkun BKÞ.
Mun ég styðjast við þessa gerð sögunnar
í útgáfu Agnete Loth,3 og eru tilvitnanir
sóttar þangað nema annars sé getið.
í grein í Griplu 1979 fjalla þeir Guðni
Kolbeinsson og Jónas Kristjánsson um gerðir
Gísla sögu og rekja viðhorf fræðimanna varð-
andi hinn afstæða aldur S og M fram til þessa.
Er greinin meðal annars forvitnileg fyrir þær
sakir að hún sýnir dæmi um hringasannanir
þær, sem hið rómantísk-fílólógiska gæðamat
getur leitt af sér.
Greinarhöfundar hafa gert textasamanburð
sem sýnir að M og B hafa oftast sameiginlegri
styttri og gagnorðari texta en S. Ennfremur
eru leidd dæmi um styttingu á þessa leið:
S>M>B og S>B>M í klausum sem annars
eru sambærilegar hvað efni og innihald snert-
ir. Telja greinarhöfundar hinar sameiginlegu
styttingar í M og B andstætt S vera fullkomna
sönnun um að gerðirnar hafa, ásamt Eyr-
byggju, átt sameiginlegt forrit. Ennfremur
ætti nú að vera skorið úr um afstæðan aldur
þeirra. Er gert ráð fyrir því að lengri gerðin
S sé eldri og upphaflegri en M.
Lengdarmunur hinna tveggja gerða kemur
einkum fram í upphafi sögunnar, inngangs-
kaflanum, þar sem sögusviðið er Noregur.
En í þessu samhengi skiptir mestu máli að
lengri gerðin greinir frá því að banamaður
Vésteins er Þorgrímur Freysgoði, en í styttri
gerðinni M er því haldið leyndu. Höfundur
M lætur gruninn falla jafnt á þá Þorkel og
60