Mímir - 01.04.1986, Síða 72

(5)
Báru-
*Eyja-
*HaH'naðar-/nanar-
*Hallar-
*Hvinar
*Enda-
*Kóra-
*Randa(r)-
Steina-
*Vilpu-
Þyrils-
> Báreksstaðir
> Eyjólfsstaðir
> Hálfdanarhurð
> Hallormsstaður
> Hvinverjadalur
> Indriðastaðir
> Kóreksstaðir
> Randversstaðir
> Steinarsstaðir
> Vilborgarstaðir
> Þiðriksvellir
Það vekur athygli að í átta tilvikum af ellefu
hefur ÞV þurft að endurgera orðmyndir, þ.e.
að gera ráð fyrir orðmyndum sem ekki er að
finna í heimildum um þessi örnefni.
2) Örnefni sem höfðu fyrri lið sem a) hvarf
(alveg eða að mestu leyti) úr málinu sem sjálf-
stætt orð, eða b) glataði þeirri merkingu sem
hann hafði en lifði sem sjálfstætt orð í annarri
merkingu:
(6)
*Bpggs-(BQggu-)
*Gaular-
*Hallaðar-
*Hplkna-
*Huglar-
Meiðar-
Mýla-
*Siga-
Silfrar-(*Silfru-)
> Böggvis-/
Böggversstaðir
> Gaulverjabær
> Halldórsstaðir
> Helkunduheiði
> Hugleiks-/
Hugljótsstaðir
> Mei-/Mýríðarstaðir
> Mýlaugsstaðir
> Sigríðarstaðir
> Silfreks-/
Silfrúnarstaðir
Um *Háva > Hávar(ð)sstaðir, Kyrna- > Kýr-
unnarstaðir, Tundra- > Tyndriðastaðir og
Víða- > Viðarsstaðir þori ég ekkert að fullyrða
vegna þess að mér er ekki fyllilega ljóst hvað
fyrri liðir þessara örnefna merktu (sjá nánar 3.
kafla).
Ef alþýðuskýring er það að breyta torkenni-
legum eða jafnvel óskiljanlegum örnefnum
þannig að þau verði auðkennilegri og skiljan-
legri, þá er ljóst að hér getur ekki nema að
hluta til verið um alþýðuskýringu að ræða. Ef
innskot miðstofnsins í öllum örnefnunum í (1)
er af sömu rótum runnið, eins og ætla mætti af
skrifum ÞV, þá sýnist mér afar ólíklegt að hægt
sé að skilgreina miðstofninn með skírskotun til
alþýðuskýringa, nema auðvitað að sá skilning-
ur sem hér hefur verið lagður í hugtakið al-
þýðuskýring sé eitthvað brenglaður eða þá að
ÞV leggi einhvern annan skilning í þetta hug-
tak. Af eftirfarandi tilvitnun að dæma virðist
mér ÞV reyndar leggja svipaðan skilning í hug-
takið alþýðuskýring og hér hefur verið gengið
út frá: „Breytingin *Sangrfoss>Sœngurfoss
[.. .] gæti verið einföld alþýðuskýringarbreyt-
ing, eftir að no. *sangr ‘söngl, niður’ var orðið
fátítt eða fallið úr notkun og menn hættir að
skilja það“ (Grímnir 1:41).
3. Miðstofninn —
hugarflugeða veruleiki?
3.1.
Ef hvorki er hægt að skýra innskot mið-
stofnsins fyllilega sem hljóðbreytingu, orð-
myndun né alþýðuskýringu, hvað er hann þá?
Sá grunur vaknar að í raun sé alls ekki hlaupið
að því að skilgreina miðstofninn enda hef ég
hvorki komið auga á slika skilgreiningu né
reglu sem skýri innskot hans í ritum ÞV. í
framhaldi af þessu mætti jafnvel efast um að
tilhneigingin til að auka örnefni miðstofni sé
eins rík og ÞV vill vera láta.
Hér á eftir verður rökstuðningur ÞV fyrir
miðstofninum athugaður betur. Getið verður
um helstu rithætti örnefnanna og vitnað í mál-
sögulegar röksemdir ÞV (ef þær eru fyrir hendi)
annars vegar fyrir endurgerðum orðmyndum
(ef um slíkt er að ræða) og hins vegar fyrir þeim
breytingum sem örnefnin hafa eða kunna að
hafa orðið fyrir. Yfirleitt er sleppt að minnast á
örnefni í Skandinavíu eða annars staðar á hinu
germanska málsvæði sem ÞV notar máli sínu
til stuðnings. Reynt verður að leggja mat á það
hvort breytingar þær sem ÞV gerir ráð fyrir að
hafi gerst í miðstofnsörnefnunum séu nauðsyn-
legar svo og hvort breytingar þær sem vissulega
hafa gerst í örnefnunum réttlæta hugtakið mið-
stofn.
Ef ÞV getur ekki um það hvaðan af landinu
örnefnin séu þá verður reynt að staðsetja þau
með hliðsjón af Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns (hér eftir JbÁM).
72