Mímir - 01.04.1986, Blaðsíða 87

,,Uppgjörið við arfhelgi ljóðformsins í kvæð-
inu Rímþjóð er enn miskunnarlausara fyrir
það, að vísurnar eru með hefðbundinni hrynj-
andi og kunnuglegu sköpulagi, en ljóðstöfum
og rími hefur verið svipt burt.“8
Þessi orð Eysteins eiga jafnvel enn betur
við ljóðið Ferskeytlur sem hlýtur að hafa
farið fyrir brjóstið á mörgum hagyrðing-
um. Þar segir m.a.:
Rennurgegnum hjarta mitt
blóðsins heita elfur:
upp í strauminn bylta sér
kaldir sorgarfiskar.
(Ljóðasfn VII, bls. 31)
Jóhannes gekk lengst í þeirri átt að hafna
hinum fornu bragreglum í fyrstu því að eftir út-
komu Sjödœgru (1955) verða rímlausar fer-
hendur harla fáséðar í ljóðasögnum hans enda
má segja, eins og Óskar Halldórsson bendir
réttilega á9, að enn sem komið er hefur Jóhann-
esi ekki tekist að losa Ijóð sín undan einhvers
konar höftum. Ekki er hægt að tala um frelsi í
Ijóðagerð fyrr en hvert ljóð lýtur aðeins þeim
reglum sem höfundi virðast bestar, þ.e. hvert
ljóð hefur sitt viðeigandi form. Þannig verður
ljóðlínan stuðluð eða óstuðluð eftir því hvað
best á við. Skáldið er ekki lengur háð formbylt-
ingunni og þarf ekki að forðast eldri formfyrir-
þæri. Þannig er hlutunum t.d. farið í lokabók
Jóhannesar Ný og nið (1970) og þar sést að enn
á ný hefur hann fylgt eftir ljóðþróuninni og
þeim skáldum sem þekktust eru fyrir samruna
eldri skáldskapar og nýrri ljóðhefðar, þeim
Hannesi Péturssyni, Snorra Hjartarsyni og Þor-
steini frá Hamri. Hér þarf þó ekki að vera um
nein áhrif að ræða, heldur aðeins á ferðinni
eðlileg skáldskaparþróun.
En hvað annað skyldi hafa breyst í kveðskap
Jóhannesar með Sjödægru? Nýtt inntak þolir
ný form og vissulega hafði hið síðarnefnda
breyst. Ljóð Jóhannesar voru nú orðin mið-
leitnari en áður og myndmálið skipaði meira
rúnt. Þrátt fyrir það stígur Jóhannes ekki skref-
ið til fulls sem módernisti, t.d. eru viðlíkingar
margar í kveðskap hans (Mallarmé sagði: „Je
rai le met comme du dictionnaire.“ — „Ég
þurrka orðið eins og úr orðabókinni"). Jó-
hannes fylgir vart heldur þeim orðum T.S.Eli-
ots: „Myndin sem hlutlæg samsvörun tilfinn-
ingar“, því að myndmál hans og tákn eru ekk-
ert nýstárleg. Segja má að það komi síðar, þ.e.
með Óljóðum (1962).
Innlak Ijóðanna var þó annað. Ásýnd heims-
ins hafði breyst. Heimsstyrjöldin síðari hafði
sýnt svo um munaði villidýrseðli mannsins, og
nú lifði maðurinn á nýjum tímum, því að nú
gat hann í fyrsta skipti í sögu sinni eytt sjálfunt
sér og öllu öðru í einu gjöreyðingarstríði. Því er
ekki að undra að dauða- og tortímingarminnið
verði fyrirferðarmikið. Gott dæmi um ljóð af
þessu tagi er Nceturóður (1955). í ritgerð sinni
Sjödœgra, módernisminn og syndafall íslend-
inga fjallar Halldór Guðmundsson unt hin
módernísku viðhorf sem koma fram í kveðskap
Jóhannesar. Nefnir hann tortíininguna og hina
einangruðu stöðu skáldsins sem er þó ekkert
sérlega ríkt ntinni í Sjödægru. Eiginleikar hins
góða lífs eru t.d. samlíf við náttúruna og ást á
landinu (sbr. Þú leggst í grasið). Tengd þessu
er jarðræktin sem fjallað er um í Kveðju til
Kína en Jóhannes hafði áður samið sérstaka
Ijóðabók urn Kínaferð sína, Hlið hins himn-
eskafriðar, sem kom út 1953. Fólkið, sem yrk-
ir jörðina, er hinn göfugi stofn og um hann yrk-
ir Jóhannes Lofsöng hinna hógvœru. Þetta fólk
er fjarri gervilífi nútímans er hann hefur svó
mikla andstyggð á og hann yrkir um í Kalt
stríð. Einnig má sjá að Jóhannes gremst hvern-
ig farið hefur í herstöðvannálum og hann telur
íslendinga hafa snúið baki við lífinu, orðið
dauðanum að bráð. Við höfum borið út hið
barnunga lýðveldi sbr. Kveðið vestur á Granda.
Hin þjóðfélagslega barátta nær einnig út fyrir
landsteinana sbr. ljóð eins og Miðnœtti íKenía.
Halldór Guðmundsson kemst að þeirri nið-
urstöðu að gildiskreppa Jóhannesar sé önnur
en annarra módernískra skálda. Þar sem þeir
sjá engin sönn gildi er hans gildum ógnað.
8 Eysteinn Þorvaldsson. Könnun Sjödægru. Mímir
17., bls. 30.
9 Sama og 6, bls. 132.
87