Mímir - 01.06.1997, Page 14

slampast á að hæfa það sem hann skýtur til“.
Danska orðið chocolade er þýtt ‘sætuþykkni’ og
sproglærer er ‘tungnakennari, málkennari’.32
Einstaka sinnum eru athugasemdir um góða og
vonda íslenzku í Dönsku orðabókinni: „(apaköttur
er ekki rjett íslenzka)" (1851:3). Yfirleitt sjást þó
dómar Konráðs um rétt og rangt á því hvaða
íslenzku orð fá inngöngu í orðabókina.
5. Bréf
Bréf Konráðs eru merkileg heimild um þær miklu
breytingar sem urðu á stafsetningu hans á langri
ævi. Utgefandi bréfanna, Aðalgeir Kristjánsson
(.BréJ), skiptir stafsetningu Konráðs í þrjú skeið
(Bréfixvii): 1) frá upphafi til 1833,2) 1836-41,33 3)
1841 til loka. Á fyrsta skeiðinu er stafsetningin
nokkuð á reiki. Konráð notar t.a.m. táknið ‘d’ bæði
fyrir d og ð, ‘ck’ fyrir kk og ‘é’ (Rasks é-ið) fyrir é.
2) Annað stafsetningarskeiðið var skeið Fjölnis-
stafsetningarinnar. Um það hefur verið fjallað
nokkuð hér að framan. Munurinn á stafsetningunni
í Fjölni og bréfunum er sá að í bréfunum gengur
Konráð aðeins lengra í þá átt að stafsetja eftir
framburði. 3) Á þriðja skeiðinu er aftur komin
upprunastafsetning og þróaðist hún hægt og
bítandi til meiri fymsku.
Excursus IV: Hér á eftir koma nokkrar staf-
setningarathuganir mínar á hverju skeiði. Talan fyrir
aftan dæmin sýnir á hvaða blaðsíðu dæmin koma fyrir í
útgáfu bréfanna (Bréf).
Fyrsta skeiðið
Sérhljóð á undan ng eru oft skrifuð eftir framburði, til að
mynda: laung, híngad, úng 4, feíngid, lángadi, lángt 6,
þúngar 10, aungar/21. Stundum er þó tvíhljóðunin ekki
sýnd, til að mynda: engar fengið 6,fengid 12.
Það er algengt að Konráð skrifi sögnina eiga og
fornafnið eiginn og myndir leiddar af þeim með
einhljóði. Mörg dæmi eru um þetta: égi 10, égi 16,
eginligri 17, egum 22, eginliga 24, ega 25, egin 27,
egingjarna 27, ega 31, egnad 33, egin 34, eginligr 36,
egna 37.
32 Sagt hefur verið um Konráð að hann hafi verið lítill nyyrðasmiður og
því til staðfestingar bent á langorðar þýðingar hans á sumum dönskum
orðum. Það þyrfti að athuga miklu betur nýyrði hans í Dönsku orða-
bókinni en hingað til hefur verið gert til að geta skórið úr um það.
33 Ekkert bréf er varðveitt frá Konráði frá 29. september 1833 til 17.
marz 1836.
Framburðarmyndir þriðju persónu fornafnsins hann
og spumarfomafnsins hver og skyldra orða með ö hafa
verið útbreiddar fyrr á öldum og þær koma líka fyrir hjá
Konráði, samanber eftirtalin dæmi: hönum 3, hönum 12,
hvörki 12, hönum 13, hvört nokkur örmull 14, einhvörn,
Hvörnig 27.
Konráð skrifar stundum á þessu skeiði j á milli k, g
og æ, til að mynda: „I gjærqvöldi féck eg bréf frá þér,
hvad eg kjærlegast þacka [mínar skáletranir]“ 3, gjæftir
8.
Hann notar yfirleitt ‘d’ en ekki ‘ð’ fyrir önghljóðið
ð, til að mynda Fadir gódur 11.
Seta (z) er stundum skrifuð ‘ts’: veitst 6, betsta 8,
betsti, samvitska 10. Hún er líka rituð ‘z’ og ‘tz’: Bezti
15, gudhræzla 28 athugasemd, þótzt 29, þýzkra 36,
setztir, Marz 37. Einu sinni er st skrifað ‘z’ að fornum
hætti: sýniz 3.
Nokkur dæmi eru um y-villur í bréfum Konráðs frá
þessu skeiði: eýlífd 3, Byrni 4, hyrdulauslega 6, ydjusemi
8, gyldti (=gilti) 11, Skagafyrdi 14, slisalaus, yndælt,
vyrdingu 16, Hæstvyrti 17, fleyri 22, hlýfast 26,
byrtast,35 Nokkur dæmi em um annarskonar staf-
setningarvillur: allann 4, stædstu, nærst 6, nærstum 24,
þókknast 28, aptarst 30.
Tvíhljóðin ei og ey eru stundum rituð ‘eí’ og ‘eý’, til
að mynda þeím 1 og umbreýting 3 eins og tíðkaðist í
Fjölnisstafsetningunni.
Stundum sleppir Konráð því að skrifa j á milli sér-
hljóða þar sem það ætti að vera eftir uppruna: deya 8,
bæanna 12, sæust 36.
Konráð skrifar oft dt fyrir tt (og t) og fer þar eftir
Rask: tídt 13, héldt 14, verdt 27, töluverdt 28, ieidt 29,
endti 31.
‘é’ er einstaka sinnum látið tákna ei: léngr 16,
géngid 16.
Stundum sést samfall orða í framburði: ennú 4, hvarí
16, veiztú 20.
Innskotshljóðið u er stundum ekki sýnt, til að mynda
ásetningr 11, vanr 12, vidrkendu 24, nokkrn 25.
Annað skeiðið
Það er sorglegt hve fá bréf Konráðs (samtals 12) eru
varðveitt með Fjölnisstafsetningunni því hún er efalaust
frumlegasta framlag Konráðs til íslenzkrar stafsetningar.
Gaman hefði verið að skoða Fjölnisstafsetninguna í fleiri
bréfum hans og athuga nákvæmlega muninn á staf-
setningunni í Fjölni og bréfum hans á þessu tímabili. Eg
hef tínt til öll frávik frá stafsetningunni í Fjölni í þeim
fáu bréfum Konráðs sem varðveitzt hafa:
12