Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 74

minnast á að tilgangur realistanna var að benda á
hvað betur mætti fara í mannlífinu, en ekki að upp-
hefja hið lægra í lífinu. „Idealismus” segir Gröndal
hins vegar vera: „...að skoða lífið í æðra og tignara
ljósi en það daglega líf veitir, það er þess vegna
hugmyndalegt og ímyndað...Þessi tilfinning er
öllum mönnum meðfædd, allir heimta hana og allir
vilja hafa hana, nema einstöku sérvitringar. Þess
vegna heimta menn poesi, því öll poesi er idealist-
isk. Ef hún er það ekki, þá er hún engin poesi.
Ideal er það æðsta sem menn sækjast eftir í
fegurðarinnar ríki, hvort heldur er í list eða skáld-
skap.”21
Gröndal heldur áfram og segir að það sé fyrir
tilstuðlan ríms og hendinga sem skáldskapur verði
idealistiskur, því þannig tali enginn dags daglega.
Hann er því augsýnilega með jafnaðarmerki í
huganum milli skáldskapar og ljóðagerðar, og
gefur stuttu seinna í skyn að módernismi22 sé ekki
skáldskapur því: „...þegar þetta er haft í kvæða-
skáldskap, þá er sú póetíska form afnumin, þá er
það enginn skáldskapur.”23 Gröndal segir það að
punta sig og prýða vera idealisma og þannig setji
hann mark sitt á daglegt líf allra manna og svo má
ekki gleyma að „[Ijdealið er fyrirmynd, sem menn
sækjast eftir; og allir hafa eitthvert ideal - realistar-
nir hafa sjálfir sitt ideal, nefnilega það að vera sem
mest realistiskir; þeir eru þessvegna sjálfir idealist-
ar.”24
Þetta eru eins og áður er getið, frekar ódýr rök,
því idealismi er allt annað og meira en þetta sem
bókmenntastefna eins og flestum er kunnugt.
Kannski væri einfaldast að skýra hann sem eftir-
sókn í hið óhöndlanlega, sem vissulega hefur fylgt
manninum frá örófi alda. Hvað sem því líður er
víst að þessi rök hefðu varla staðist lengi fyrir
áheyrendum Gröndals ef hann hefði haft and-
mælanda. Hann heldur fyrirlestrinum áfram og
kemur næst inn á trúmál og þá aðallega skort
realista á trú. Skoðun Gröndals er nefnilega sú að
ekki sé nóg að móralísera og tala um að til sé eitt-
hvert gott afl, menn verði að eiga sinn persónulega
21Benedikt Gröndal 1982, bls 144.
22Þ.e. að afnema rím og hendingar leyfi ég mér að túlka sem e.k.
módernisma, þótt auðvitað hafi stefnan sjálf ekki verið sprottin fram á
þessum stað og tíma og fleira þurfi að koma til.
23Sama rit, bls 145.
24Sama rit, bls 146.
23Sama rit, bls 150.
2flSama rit, bls 152.
guð. „Að nema burt trúna á persónulegan guð væri
sama sem að nema sólina burtu úr jarð-
stjörnukerfinu.”25 segir hann og bætir við að „...í
verulegum skáldskap á maður að finna og finnur
einhvern æðri anda en orðin tóm, og þessi andi á
sér eiginlega rót í trúnni.”26 Þessu er mjög erfitt að
kyngja því skáldskapur getur alveg verið meira en
orðin tóm þó engin sé trúin. Þetta með persónu-
legan guð minnir reyndar svolítið á nútíma-
fyrirbæri sem virðist í stöðugri sókn, svokallaða
„lifandi” trú, þar sem menn geta á samkomum
ákveðinna félaga fundið fyrir nánd og snertingu
guðs, það verður varla miklu persónu-legra.
En nóg um trúna, snúum okkur frekar að næsta
atriði fyrirlestursins þar sem Gröndal gerir ágæta
tilraun til að sýna fram á að rómantíkin sé jafn-
gömul öllum skáldskap. Hann skiptir þó eiginlegri
rómantík í tvennt, eldri rómantík sprottna úr
kirkjulegum riddarahugsjónum miðalda og svo
rómantík sinnar kynslóðar. Hann telur líka upp
skáld frá öllum tímum og tekst á nokkuð sannfær-
andi hátt að setja á þau rómantíkurstimpil og sér í
rómantíkinni einhvers konar frumefni listarinnar.
Benedikt gerir sér þó fulla grein fyrir tak-
mörkunum idealisma og rómantíkur, sem og því að
alltaf verður einhver realismi að vera í bland, því
„...ef menn yfirgefa veruleikann alveg, þá missir
skáldskapurinn allt sitt aðdráttarafl - það er
öldungis eins og ef einhver hlutur skyldi kastast
svo langt frá jörðunni, að hún getur ekki lengur
verkað á hann með aðdráttaraflinu...[Þ]ess vegna
verður „realismus” að vera í skáldskap, annars er
skáldskapurinn ónýtur; en þar fyrir getur „realism-
us” einnig verið í rómantík og ímynduðum hlut-
föllum, það getur verið spegilmynd einhverra hlut-
falla í lífinu, sem þannig eru fram sett.”27 Það er
því ekki realisminn sem slíkur sem ergir Gröndal,
heldur sú krafa að þannig eigi allt að vera fram sett
í bókmenntum, enda má sjá í þessum orðum ein-
hvers konar jafnvægislist, Gröndal reynir að bræða
saman stefnur, en á sínum forsendum. Hann líkir
saman þeirri hugmynd að vera abstrakt realisti og
að vera jafnaðarmaður því „eftir því ættu allir að
verða jafn stórir, jafn sterkir, jafn fallegir og jafn
gáfaðir [svo skopast hann að þessu öllu saman með
því að bæta við:] - en það verður varla fyrr en á
morgun.”28
27Sama rít, bls 163.
28Sama rit, bls 163.
72