Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 25

Möttuls saga spottar ástina, háleitasta takmark
riddarasagnanna, og er því ekki riddarasaga heldur
paródía á riddarasögur. Við getum kallað það
fabliau ef okkur sýnist svo, það er ekki verra en
hvað annað.
I Bósa sögu er orðfærið tvírætt, skrauthvörf eru
tíð og orðaleikir klúrir. Þetta skemmtilega mynd-
mál Bósa sögu finnst vart í íslenskum fomstíl, að
minnsta kosti ekki í sama mæli, og enginn íslensk-
ur höfundur á miðöldum leikur sér eins berlega
með tvírætt orðbragð og höfundur Bósa sögu.
Sverrir Tómasson telur að Bósa saga sé undir
áhrifum frá fabliaux og sýnir í fyrmefndri grein
sinni að orðaleikir sögunnar séu margir teknir upp
úr hinni frönsku fabliau, De la Damoisele qui ne
pooit oir parler de fotre, sem þýðir um það bil:
„Um ungfrúna sem ekki þoldi að heyra um
samræði."39 Það er alveg ábyggilegt að myndmál
Bósa sögu sver sig í ætt við frönsku gaman-
sögurnar en hugmyndafræði sögunnar er alíslensk.
Eg minntist á það áðan að Möttuls saga væri ekki
riddarasaga heldur paródía á riddarasögur. Það má
vel kalla hana fabliau. Hið sama er að segja um
Bósa sögu. Hún er ekki fornaldarsaga heldur
paródía á fornaldarsögur, en kallist Möttuls saga
fabliau vil ég alls ekki skipa Bósa sögu í þann
flokk. Möttuls saga og Bósa saga eiga það sam-
eiginlegt að spotta hefðina sem þær tilheyra. Þessar
tvær sagnir tilheyra bara alls ekki sömu hefð.
Þó að fyndni þessara tveggja sagna virðist við
fyrstu sýn svipuð; þ.e. hún gengur í báðum út á
samfaralýsingar, er gríðarlegur munur þama á. í
Bósa sögu er gamanið græskulaust. Bósi er búra-
legur töffari sem skemmtir bændadætrum með
orðagjálfri og kynlífsleikjum. í Möttuls sögu er
gamanið hinsvegar grátt. Aumingja jungfrúmar eru
leiddar fram, hver á fætur annarri, og síðan em þær
hæddar og spottaðar. Fyndnin á að vera í sama
hlutfalli og niðurlæging þeirra; þ.e. þegar jung-
frúnum líður verst, líður lesandanum best. Ég get svo
sem sagt frá því að mér finnst Möttuls saga hálf-
ógeðsleg. Kvenfyrirlitning hennar er svo yfir-
gengileg að mér finnst hún eiginlega alls ekkert
fyndin, heldur þvert á móti sorgleg. Þessi persónu-
lega skoðun mín breytir þó ekki niðurstöðum
greinarinnar, því Möttuls saga á eftir sem áður að
vera gamansaga þó að fyndni hennar höfði ekki til
mín. Munur þessara sagna felst í viðhorfi sögumanns
ti! kvennanna; hlæjum við að þeim eða með þeim?
Lokaorð
Fyndni er háð samfélagslegum aðstæðum. Til þess að
gera grín að atburðum eða aðstæðum þarftu að þekkja til
þeirra. Höfundur Möttuls sögu þekkti vel ífanskan
menningarheim. Höfúndur Bósa sögu þekkti sinn líka
ágætlega, reyndar svo vel að undirritaðri finnst hann með
fyndnustu og ritfæmstu höfundum fyrr og síðar. Kannski
hefur íslensk fyndni ekki breyst ýkja mikið í aldanna rás:
Eg man eftir því einu sinni þegar ég sat úti í garði í
Kalkútta á Indlandi, að hópur manna fór að segja
brandara. Það var stórfurðulegt að þegar Indverji
sagði brandara þá hlógu allir Indverjar en enginn
Evrópumaður. En þegar Evrópumaður sagði
brandara þá hlógu allir Evrópumenn en enginn
Indverji. Eg fór að spyrja sjálfan mig, hvers vegna
brandari hefði ekki sammannlegt gildi? Hvers vegna
hlæjum við? Mín niðurstaða varð sú að flestir okkar
brandarar væru byggðir á kynlífi. Vesturlandabúar á
Viktoríutímabilinu voru kynsveltir og þessar ófull-
nægðu hvatir urðu grundvöllur fyrir brandara og
kímni. Ef talað var utan að hlutunum í sambandi við
kvennamál eða kynferðislíf þá var það alltaf tilefni
aðhláturs. Indverjar hafa aldrei sætt kynsvelti. Kynlíf
hefur verið frjálst og óhindrað svo að segja frá
bamsaldri og þar af leiðandi höfðu þeir enga ástæðu
til að hlæja að brandara sem byggðist á bældum kyn-
ferðislegum hvötum. En að hverju hlógu þá
Indverjar? Jú. Allir þeirra brandarar voru í sambandi
við mat. Og hvernig stendur á því að þeir hlógu að
þessu? Það er vegna þess að hungrið þekktu allir
Indverjar. Maturinn var þeirra duld og þetta verkaði
þannig að ef einhver sagði: Farðu út og éttu loft, þá
varð þetta aðhlátursefni hjá Indverjum en engum
Vesturlandabúa.40
Öðruvísi lokaorð
Islenskar fomsögur eru sjálfstæðar greinar í
samanburði við evrópskar bókmenntir, um það eru
flestir sammála. Fornbókmenntum Islendinga
verður ekki fundinn bás með evrópskum bók-
menntategundum þrátt fyrir að enginn efist um
alþjóðleg áhrif og skyldleika þeirra við erlendar
bókmenntir. Sérstaða íslenskra bókmennta er af-
sprengi íslensks samfélags og þeirrar munnlegu
frásagnarhefðar sem þær eru vaxnar af. Möttuls
saga er frönsk gamansaga sem hæðir franskan
menningarheim. Bósa saga er hinsvegar íslensk
saga sem gerir grín að íslensku samfélagi. Þessar
23