Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 42

sé skrifuð stuttu þar á eftir eins og fræðimenn virðast
hafa gert ráð fyrir (sjá BMÓ.: 139 og ÍF VI: xc).
Það liggur beint við að hægt er að nota
lögbækurnar til að tímasetja fyrri aldursmörk, en
um leið er stórvarasamt að ætla sér að nota þær til
að setja seinni tímamörk. Eins og bent er á í inn-
gangi sögunnar í Islenskum fornritum er sennilegt
að notkun höfundar á orðinu lögmaður helgist af
því að hann þekki ekki aðra skipan en þá sem fyrst
kemur með áðumefndum lögbókum og virðist því
þorandi að setja fyrri tímamörkin nokkru eftir það,
eða í fyrsta lagi nokkuð eftir 1300.
Líklegt má telja að höfundur Hávarðar sögu
hafi notað Grettis sögu við smíð sína. Helstu líkur
sem benda til þess er frásögn Hávarðar sögu af
glímu Ólafs Hávarðssonar við Þormóð draug.
Engum dylst að sú frásögn er sláandi lík frásögn
Grettlu af glímunni við Glám, og er Hávarðar
saga eflaust þiggjandinn í þessum tengslum.14
Nýjustu hugmyndir um aldur Grettis sögu benda til
að hún sé sennilega ekki samin fyrr en í fyrsta lagi
um 1400 (sbr. Ömólfur Thorsson. 1994: 909 og
918-19).
Við virðumst í bili þurfa að sætta okkur við að
tímasetning sögunnar hlaupi á öldum. Miðað við
hugmyndir Bjarnar K. Þórólfssonar um aldur for-
rits Jóns Eggertssonar (sbr. 1.1) sem seinni tíma-
mörk (terminus ante quem) og tengsl Hávarðar
sögu við Grettlu sem fyrri tímamörk (terminus post
quem), mun gengið út frá því í þessari ritgerð að
sagan sé rituð á bilinu 1400-1550, uns annað fæst
sannað.15
2. Um Hávarð Isfirðing
2.0
Hávarðar saga er um margt óvenjuleg saga. Hún
hlýtur að teljast með unglegum sögum (sbr. 1. og 4.
kafli hér) og er á margan hátt ólík öðrum Islendinga-
15 Örnólfur Thorsson (1990: 40) vill gera ráð fyrir því að sagan sé
„jafnvel ekki eldri en frá 15. öld eða fyrri hluta 16. aldar.“ Það hefur
styrkt trú mína á eigin tímasetningu að Ömólfur hafi sett fram þessa
hugmynd um ungan aldur.
^ Guðni Jónsson. ÍF V7:299, n.m.gr. 2. Andersson. (1967: 193) og
Örnólfur Thorsson. (1990: aftanmáls) hafa báðir bent á þessi líklegu
tengsl. Þá ályktun að Hávarðar saga hljóti að vera þiggjandinn dreg ég
af því að þessi glíma er einn frægasti atburður Grettis sögu og er því
líklegt til að hafa borist víða öðru fremur og höfundur Hávarðar sögu
því notað hann, sbr. hvernig hann notar aðrar íslendingasögur. Aftur á
móti er ljóst að þetta mál þarf vissulega að rannsaka, svo hægt sé að vita
fyrir víst hvor sagan er eldri, en geta má að Guðni Jónsson (IF VII: xvii-
xxxi) nefnir Hávarðar sögu ekki sem eina af heimildum Grettis sögu .
sögum. Það er einna helst áberandi hvað höfundur
hennar hefur tekið mikið úr öðrum sögum; þ.e. sá
lærdómur höfundarins sem birtist í sögunni er fyrst
og fremst þekking á innlendum sögum.
Sagan fjallar í stuttu máli um hefnd Hávarðar,
sem er aðalefni sögunnar. Hún hefst með ofríki
Þorbjarnar Þjóðrekssonar og mætti segja að fyrra
ris sögunnar sé fall Ólafs Hávarðssonar. Eftir
nokkra hríða fara af stað eftirmál um það víg.
Seinna risið er þá víg Þorbjarnar og eftirleikurinn
fjallar um afdrif þess hóps sem Hávarður hefur um
sig og farsæl endalok.
2.1
Það er einna mest áberandi í persónulýsingu
Hávarðar að hann liggur þrisvar í tólf mánuði sam-
fleytt. I hvert sinn er eitthvað kemur fyrir leggst
hann í rúmið. Fyrst þegar hann fréttir fall Ólafs, í
annað sinn þegar Þorbjöm hefur boðið honum af-
lóga hest í bætur og í hið þriðja sinn eftir að Þor-
bjöm hefur slegið hann með knýtiskauta þeim er
geymdi tennur og jaxla Ólafs. Eftir hina þriðju legu
rís Hávarður svo upp og leggur af stað til hefnda.
Það er merkilegt að hann skuli ætíð leggjast
niður í heilt misseri í senn og em það ótrúlega
sterk viðbrögð við ójöfnuði Þorbjarnar.16 Þessar
rúmlegur eru stærstu atriðin sem sýna hann gamlan
og viljalausan en þó kemur fleira til.
í upphafslýsingu Hávarðar er ekkert mat lagt á
hann. Aðeins er horft á hann utanfrá og sagt
að hann „var þá hniginn á inn efra aldr.“ (292)
Aftur er drepið á aldur hans þegar hann sjálfur
beinir hjálparbeiðni Þorgerðar á Bakka til Ólafs:
„Ek em nú af léttasta skeiði og ekki til slíks fœrr,“ ...
„þat er mitt ráð, at þú biðir Oláf, son minn, ok væri
þat ungra mann at reyna sik svá á karlmennsku;
myndi oss forðum gaman hafa þótt.“ (298)
Þarna leggur Hávarður áherslu á það að hann er
gamall orðinn og er því stillt upp með andstæðunni
að forðum hefði hann ekki skotið sér undan slíkri
beiðni, en nú er hann ekki til slfks fær.
Hávarður hefur áður kvartað yfir ójafnaði Þor-
bjarnar, við matborðið að Blámýri (sbr. 297-8) en
verður svo áþreifanlega fyrir honunt þegar Þor-
björn hefur af honum hvalinn með ofríki:
16 Sú hugmynd er e.t.v. ættuð frá Egits sögu, þegar Egill lokar sig frá,
umheiminum við sonarmissinn.
40