Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 35

Og:
Þú [guð] gafst mér of viðkvæmt hjarta.
(Þróttleysi)
(2) Eg er svo ógnar- auðnulaus
og á svo bágt.
Mig gleypir bráðum gröfin köld.
(Mamma)
(3) Kaldur er vetrarklakinn
kuldann og tómið ég þekki.
(Örbirgð)
í þessum dæmum sjáum við að skáldið notar
vetur og kulda til að sýna vonleysi og tómleika.
Eins og flestir vita hefur Stefán vissulega fengið að
kynnast hvoru tveggja vel gegnum heilsuleysi sitt.
Kuldi og vetur hefur löngum verið notaður sem
dauða- eða feigðartákn í kveðskap heimsins, ekki
síst hérlendis, enda á það ákaflega vel við í landi
þar sem veðrið og árstíðimar hafa um aldir stjórn-
að því að miklu leyti hvort og hversu lengi fólk
hefur lifað. Það fer lítið fyrir hugmyndunt 19. aldar
skáldanna um að frostið herði og stæli fólk í þess-
um línum Stefáns27 og ennþá síður ber á karl-
mennsku í anda Hannesar Hafsteins, því að ekki er
nóg með að skáldið eigi svona bágt, heldur grætur
það hvað eftir annað bókina á enda. Eftir á að
hyggja er það þó ekki síður karlmannlegt að þora
að setja fram þessar línur, en að elska storminn. I
vonleysinu er oftast dimmt kvöld, eða þá að það
haustar að, og þetta kallast svo á við sólina, vorið
og dagrenninguna. Þegar heilsan er góð og kona í
seilingarfjarlægð er sólin hátt á lofti, en þegar
skáldið leggst sjúkt kemur haustblær á líf þess og
það húmar að kvöldi. Hin skörpu skil í kveðskap
Stefáns eru auðskiljanleg með þetta í huga, því
barátta við banvæna sjúkdóma verður yfirleitt til
þess að menn þrá lífið af öllum mætti, þó stundum
sé útlitið kolbikasvart.
Stefán hafði vissulega efni á að vera svartsýnn
27 Sjá til dæmis ísland eftir Bjarna Thorarensen ofl. Hugmyndafræði
þessi er oftast kölluð “loftslagskenningin” og er kennd við Frakkann
Montesque.
á framtíðina í veikindum sínum, enda lifði hann
ekki lengi, þó það hafi verið lengri tími en flestir
bjuggust við. I myrkrinu átti hann þó alltaf eitthvað
að grípa til, sem kannski hefur bjargað honum frá
örlögum Kristjáns Jónssonar Fjallaskálds og fleiri
mætra manna sem týndu lífsneistanum. Þetta eitt-
hvað var trúin. Trúin á sjálfan sig, lífið og ekki síst
á guð. Hinar fleygu ljóðlínur þjóðskáldsins
Mattíasar Jochumssonar „Guð, minn Guð, ég
hrópa, / gegnum myrkrið svarta” eiga á færri
stöðum betur heima en á vörum Stefáns frá Hvíta-
dal, þar sem hann lagðist á sjúkrasæng, berkla-
veikur og vondaufur, hvað eftir annað á fyrsta og
öðrum áratug aldarinnar28. I kvæðinu Orbirgð sem
áður var lauslega getið, hljóðar lokaerindið svona:
Ég er svo þreyttur og þollaus,
af þreytu er gráturinn sprottinn.
Gefðu mér gleðina aftur,
gleymdu mér ekki, drottinn!
Vissulega er þetta örvæntingarfullt neyðaróp
vonlítils manns, beint ákall til drottins. A þennan
hátt, með beinu ákalli, hefur einsemd og vonleysi
verið sýnd í bókmenntum lengi og nærtækast er að
minna á örvæntingaróp Krists á krossinum. Sama
virðist uppi á teningnum í næsta kvæði bókarinnar,
sem nefnist Aðfangadagskvöld jóla 1912 þar sem
m.a. getur að líta eftirfarandi línur:
Ég er smærri en smár
leita þjáður þín.
Lífsins herra hár,
græddu meinin mín.
Þótt þetta virðist einungis tilbrigði við sama
stef og hér að ofan er skáldið bænheyrt með
fögnuði jólaboðskaparins og eygir aftur gleðina.
Kvæðið sjáft er að margra mati eitt hið glæsi-
legasta listaverk sem til er á íslenskri tungu, enda
má næstum heyra jólaklukkur hringja þegar kvæð-
ið er flutt af góðum lesara. Lesandanum er síðan
kippt snarlega aftur niður á jörðina með kvæðinu
Nú líður:
28 Eftir Stefáni sjálfum er haft að hann hafi ekki lesið önnur íslensk
skáld en Matthías, meðan á Noregsdvöl hans stóð, en þar dvaldi hann
m.a. tæpt ár á heilsuhæli vegna berkla.
33