Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 15

au er ritað ‘öí’ og ‘öi’: söiðsvartur 44,
döíður 50, Köípmannahöbn 51.
æ er ritað ‘aí’:faírir 50, Graínlenskji 50.
egi er ritað ‘eíji’: dreíjið 45.
yga, ýja er ritað ‘ía’: nía 46, tíað 47.
agi er ritað ‘aíi’:fostudaíinn.
Þriðja skeiðið
Eftir að Konráð hætti að nota Fjölnisstafsetninguna og
tók aftur upp upprunastafsetningu urðu engar róttækar
breytingar á stafsetningu hans. Þó varð hún hægt og
hægt fomlegri og til að mynda notar hann ð sem
upphafsstaf eins og tíðkaðist í sumum fornum
handritum: „Gætu Ðjer komið“ (Bréf.2\5). Einnig
skrifar hann ðjer einu sinni og hefur við það eftirfarandi
neðanmálsgrein í bréfinu: „Fyrirgefið sjervizkuna"
(Bréf:220). Konráð stafsetur þó stundum eftir framburði
og hef ég tínt saman nokkur dæmi um slíkt frá þessu
skeiði: yf’rum 81, ekkjert 83 og 103, valla 90, ukkur 92,
ukkar 97, Krissjáni 99, „sumir á tjei eða kafi“34 114,
flöiel 141, öngvan 155, ötluðum 168, sona 215, á
miðkudaginn 228.
Stafsetningarvenjur úr æsku Konráðs koma stöku
sinnum fyrir, til að mynda sendt 156, sikri 90, findinn 91
og veyk 193.
6. Lokaorð
Konráð Gíslason unni íslenzkri tungu og vann
henni margt til heilla á langri starfsævi. Fyrst vann
hann að breytingum á íslenzkri stafsetningu og eru
tillögur hans og hugmyndir á því sviði byltingar-
kenndar. Bein áhrif þessara tillagna urðu þó lítil.35
Næst sneri Konráð sér að því að bæta og hreinsa
málfar á íslenzkum ritum (sbr. bókafregnimar).
Hann barðist gegn dönskum áhrifum og hirðuleysi
í málfari og hafði þar allmikil áhrif. Einna mest
áhrif í þá átt hafði Dönsk orðabók (1851). Með
nokkrum rétti má segja að hún hafi verið eitt mikil-
vægasta rit málhreinsunarstefnunnar langt fram á
þessa öld. Konráð var í senn byltingarsinni og
íhaldsmaður en fyrst og síðast var hann einlægur
unnandi íslenzkunnar.
34 Ef stafsetningin gefur sanna mynd af framburði þessara tökuorða
hefur hann verið mjög ólíkur nútímaframburði þeirra.
35 Seinna fengu hugmyndir Konráðs um framburðarstafsetningu fylgis-
menn og hafði mest áhrif Bjöm M. Ólsen (1881,) sem vildi leggja niður
‘y’. T, ‘ey’ og ‘z’.
Heimildir
Aðalgeir Kristjánsson. 1972. Bynjólfur Pétursson,
ævi og störf. Reykjavík.
_______. 1991a. A aldarártíð Konráðs Gíslasonar.
Andvari 33:65-94.
_______. 1991 b. Frá Konráði Gíslasyni.
Skagfirðingabók 20:71 -91.
Armann á Alþíngi eda almennur Fundur Islendínga
4. Kaupmannahöfn 1832. [Ljóspr. í
Reykjavík 1945.]
Bjöm M. Ólsen. 1881. Um stafsetning. Firirlestur
fluttur í „hinu íslenzka kennarafjelagi". Tímarit
um upppeldi og menntamál 2.
_______. 1891. Konráð Gíslason. [Sjerprent úr
Tímariti Bókmenntafjelagsins 12. 96 bls.]
Bréf- Bréf Konráðs Gíslasonar. 1984. Aðalgeir
Kristjánsson bjó til prentunar. Reykjavík.
Cleasby, Richard og Guðbrandur Vigfússon. An
Icelandic-English Dictionary. Oxford.
(2. útg. 1957).
Eimreiðin = Fundabók Fjölnisfélags, með
skýringum eftir Matthías Þórðarson. 1926-7.
Eimreiðin 32:85-92, 184-87, 260-79, 359-74;
33:84-90, 182-196.
Finnur Jónsson. Konráð Gíslason. Arkivför nordisk
filologi 7. 1891:291-303.
Fjölnir. Ár-rit handa Íslendíngum. 1-9.
Kaupmannahöfn 1835-1847. [Ljóspr.
Reykjavík 1943.]
Guðrún Kvaran. 1991. Konráð Gíslason
málfræðingur og orðabókarhöfundur.
Skagfirðingabók 20:47-71.
Islendingur. 1862. Reykjavík.
Jón Aðalsteinn Jónsson. 1959. Agrip af sögu
íslenzkrar stafsetningar. íslenzk tunga 1:71-119.
Jón Helgason. 1980. Gíslason, Konráð. Dansk
biografisk leksikon 5:193-4. Kaupmannahöfn.
Kjartan G. Ottósson. 1990. Islensk málhreinsun.
Sögulegt yfirlit. Rit íslenskrar málnefndar 6.
Reykjavík.
Konráð Gíslason. 1851. Dönsk orðabók með
íslenzkum þýðingum. Kaupmannahöfn.
_______. 1897. Efterladte skrifter. II. Forelæsninger
og videnskabelige afhandlinger.
Kaupmannahöfn.
Rasmus Kristján Rask. 1830. Lestrarkver handa
heldri manna börnum með stuttum skíringar-
greinum um stafrofið og annað þartilheyrandi.
Kaupmannahöfn.
Sunnanpósturinn 2. Reykjavík 1836.
13