Mímir - 01.06.1997, Blaðsíða 70

Benedikt gat gengið eins og hann vildi í
bókasafn föður síns og gerði það. Hann lærði
snemma mörg tungumál og las eins og hann ætti
lífið að leysa, en ístöðuleysi það sem fylgdi honum
alla tíð varð til þess að hann las flestallt óvalið og
óskipað, og festi illa hugann við það námsefni sem
ekki var skemmtilegt, las það frekar af skyldu-
rækni en áhuga. Það kom þó ekki í veg fyrir að
hann varð einn lærðasti maður Islands á síðustu öld
í heimspeki og bókmenntum, auk þess sem hann
grúskaði í jarðfræði, dýrafræði og efnafræði og
samdi kennslubækur, hann var góður teiknari og
skrautritari og svo auðvitað skáld og spekingur.
Benedikt tók meistarapróf í norrænum málum
árið 1863 frá Kaupmannahafnarháskóla, eftir
brokkgengan námsferil þar sem hann hafði m.a.
lagt stund á náttúrusögu og heimspeki auk þess að
sökkva sér á tímabili í kaþólska trú og klausturlíf.
Það má kannski segja að hann hafi gert vel það
sem hann hafði áhuga á að gera, en kastað til hönd-
um í því sem hann langaði ekki til að gera. Til
dæmis má nefna doktorsritgerðina, sem hann
nennti ekki að lagfæra og fékk því ekki gilda sem
vörn. Það er ekki furða að slæmt hafi verið á hann
titlinum fjölfræðingur þó sumt, kannski sérstaklega
náttúruvísindi hans, þyki fátæklegt nú á öld tækni
og vísinda. Hér verður þó lítið staldrað við önnur
ritstörf Benedikts en þau sem með beinum og
óbeinum hætti tengjast hugmyndum hans um listir
og skáldskap.
Einhvers konar undanfari.
Arið 1888 var Benedikt á 62. aldursári og skoðanir
hans um flestallt því fullmótaðar löngu áður eins
og venjan er. Hann hafði eins og áður er getið
drukkið í sig grísku fomöldina með móðurmjólk-
inni, en að auki hafði hann hrifist mjög af þýsku
hughyggjunni sem fæddi af sér rómantíkina, eins
og títt var um menn af hans kynslóð.
Þetta eru þeir tveir pólar sem mætast í hug-
myndum Benedikts Gröndal um listir og skáld-
skap. Hann átti Fjölnismönnum, sem rómantíkin
hérlendis er oft eignuð, mikið að þakka bæði í and-
legum og veraldlegum efnum, því í Fjölni fékk
hann birt eftir sig kvæði, hann varð góður vinur
Konráðs Gíslasonar og vann um skeið fyrir hann
og kveðskapur Jónasar hafði mikil áhrif á hann
sem ungan mann, svo eitthvað sé nefnt.
Árið 1853 sendi hann frá sér kverið Kvæði og
nokkrar greinir um skáldskap og fagrar menntir en
eins og nafnið ber með sér mátti þar finna kvæði
og svo 32 greinar um skáldskap og fagurfræði sem
eru „...ótvírætt metnaðarmesta skrif Islendings af
því tagi fram að því.”4 Þessar greinar eru allar til-
tölulega stuttar, oftast um ein blaðsíða hver, og þar
fjallar hann jafnt um skáldskap, tónlist, myndlist
og fleira. Ef draga á saman þær hugmyndir sem
þama koma fram um skáldskap má segja að hann
spyrðir saman það sem er gott og það sem er fagurt
„...með þeim hætti að allt sem sé tignarlegt, rétt og
gott sé jafnframt fagurt og þess vegna skáldlegt; en
þar af leiði þó ekki hitt að allt sem okkur finnist
rangt og illt þurfi að vera ófagurt. Allt það sem
ljótt er og ófagurt er þó að sögn Benedikts út-
skúfað úr hofi Appollóns eða með öðrum orðum:
geti ekki heyrt undir listina.”5
Þetta eru ekki ósvipaðar hugmyndir og Tómas
Sæmundsson setti fram í inngangi Fjölnis átján
árum fyrr, þ.e. fegurðin, sannleikurinn, og það
góða og siðsamlega fær hér að vera í öndvegi.
Gröndal sleppir hins vegar nytsemdinni. Að auki
talar hann um að skáld þurfi „...bæði að þekkja
mannlega sál og umgerð hennar, sem er náttúran -
það er að skilja: að hann sé kunnugur öllum þeim
greinum mannlegrar þekkingar, er taka inn í lífið
og verkahring andans; að hann hafi þá gáfu að sjá
eður geta sér til þess sambands er hlutimir og við-
burðirnir standa í hver við annan; og að hann geti
lýst öllu því sem hann velur sér til yrkisefnis, í
fagurri mynd og með réttu orðalagi. I þessum
þremur kröfum er fólginn öll sú menntun, þekking,
lærdómur, smekkur og meðfædd gáfa, sem út-
heimtist til þess að vera skáld.”6
Þama má sjá hversu Benedikt er umhugað um
að skáldskapur veki með mönnum fegurðartil-
finningu og því kannski ekki skrýtið að hann æmti
þrjátíu árum seinna, þegar hvert ungskáldið af öðru
kemur fram og gerir markvisst út á hið ljóta og illa.
Þama birtist líka sú hugmynd að skáldsköpun sé að
stórum hluta lærð og hljóti að vera betri eftir því
sem menn eru lærðari.7 í heildina tekið má segja að
hugmyndimar sem koma fram í þessum greinum
4Árni Sigurjónsson 1995, bis 391.
5Sama rit, bls 393.
6Benedikt Gröndal 1950, bls 35.
7Af þeim fimm atriðum sem hann telur upp eru þrjú áþekk,
þ.e. þekking, menntun og lærdómur.
68