Mímir - 01.06.1997, Qupperneq 36

Þið auðn og myrkur,
þið í mig náið,
því lampinn er tæmdur
og ljósið dáið.
Vonleysið hefur aftur náð tökum á Stefáni, hann
berst við myrkur og auðn og sér fram á að tapa
þeirri baráttu, lífsneistinn er kulnaður og í lok
ljóðsins biður hann guð urn að deyja sem fyrst svo
hann fái aftur litið sitt elskaða vor. Feigðaróttinn
laumar sér einnig inn í Stökur þar sem bamatrúnni
er teflt fram gegn persónugervingi dauðans sem
„Gegnum ljórann gægist” og niðurstaðan er sú að
enginn geti eignast betri vin en trúna. Það er sem
sagt með guðs hjálp sem skáldið þraukar þegar allt
um þrýtur, og vonin um betri og bjartari daga er
yfirleitt í baksýn og þegar vel liggur á Stefáni
kveður enda við annan tón. I stað myrkurs og
vonleysis feigðaróttans stökkva inn í ljóðin línur
eins og „Eg gat flogið í dag” í Hún kyssti mig og í
stað þess að liggja einn á nóttunni og treysta á guð,
finnur skáldið í Fölskvuðum eldum guð í hömlu-
lausu ástarsambandi við fallega konu, og með
henni verður ímynd drottins nakin. Hann kveður
konuna því sem betri maður. Svona skiptist bókin
efnislega nær algerlega í tvennt, en þó er vonin
sterkari en óttinn og lífsdýrkunin stendur því uppi
sem sigurvegari. Með einfaldleikanum leikur
Stefán listilega á þá tvo strengi sem hann á í hörpu
sinni.
Að endingu
Því er auðvitað þannig farið að feigðin eykur
lífsþrána og dýpkar allar tilfinningar. Þess vegna
verður hvert andartak lífsnautnar og munaðar þeim
mun dýrmætara og Stefán frá Hvítadal kann svo
sannarlega að breyta þessum tilfinningum í orð.
Hann upphefur tilfinningamar gegn hinu vitsmuna-
lega, og þó kvæðin séu sprottin af reynslu hans
sjálfs, hafa þau alltaf einhverja skírskotun sem
hver og einn kannast við hjá sjálfum sér. Með nýja
forminu, léttu og lipru, og tilfinningaskáldskap,
lagði Stefán Ijóðaheiminn íslenska að fótum sér og
þó menn tali um að Stefán sé bölsýnn á köflum, er
hann það aldrei á þann hátt að ekki blasi einhvers
staðar við von um betri tíð. Halldór Laxness hefur
lýst þessu á eftirfarandi hátt:
...mér finnst ekki með réttu hægt að nefna þann
mann bölsýnan sem í blíðu og stríðu tekst að forða
verðmætum sínum frá gengishruni; þjáningar hins
sjúka manns eru eitt af því fáa sem virðist lítil
takmörk sett, en bölsýnn er aðeins sá maður sem
hefur glatað öllum sínum verðmætum og veit sér
ekki athvarf [...] en hann veit alltaf í kröm sinni
tvenn verðmæti og lofsýngur þeim, og þannig kemst
hann aldrei á vald þess sljóleika sem einkennir
bölsýni hins lífsþreytta. Bikar lystisemdanna er
honum altaf jafneftirsóknarverður á aðra hönd sem
kaleikur frelsarans á hina.29
Halldór bendir þarna á það sem mestu skiptir þegar
Iífsdýrkun og heimskvöl í Söngvum förumannsins
eru til umfjöllunar, jafnvel þó að orð hans eigi við
allan feril Stefáns, að hann missir aldrei sjónar á
því sem gefur lífinu gildi. Þar sem efnið skiptist
svona í svart og hvítt og kveðskapurinn er langt frá
því að vera torskilinn, hefur hann höfðað til flestra
sem á annað borð lásu ljóð og höfðu tilfinningar.
Það er við hæfi að enda þessa umfjöllun á sama
kvæði og bókin Söngvar förumannsins hefst á, þó
lítillega hafi verið fjallað um það hér framar, því
þar er Stefán frá Hvítadal að nokkru leyti búinn að
draga saman efni bókar sinnar í eitt ljóð, þar sem
sjá má flestöll þau einkenni sem talin eru upp í
þessari ritsmíð.
Vorsól
Svanir fljúga hratt til heiða,
huga minn til fjalla seiða.
Vill mér nokkur götu greiða?
Glóir sól um höf og lönd.
Viltu ekki, löngun, leiða
litla barnið þér við hönd?
Nú finn ég vorsins heiði í hjarta.
Horfin, dáin nóttin svarta.
Ótal drauma blíða, bjarta
barstu, vorsól, inn til mín.
Það er engin þörf að kvarta,
þegar blessuð sólin skín.
í vetur gat ég sagt með sanni:
Svart er yfir þessum ranni.
Sérhvert gleðibros í banni,
29 Halldór Laxness 1972, bls. 39-40.
34