Mímir - 01.06.1997, Qupperneq 40

Ingimar Karl Helgason
Um Hávarð ísfirðing
1. Inngangur
1.0
Þegar unnið er með
sögu eins og Hávarðar
sögu Isfirðings, eru
margir þættir sem at-
hugandi þarf að hafa í
huga; ekki er hægt að
fara með hana eins og
um nútímaverk væri
að ræða heldur þarf að
velta fyrir sér varð-
veislu sögunnar, hugsanlegum ritunartíma og þar
með þeim hugmyndaheim sem sagan virðist helst
tilheyra.1
Því skiptir það miklu máli fyrir túlkanda að
geta gert sér a.m.k. einhverjar hugmyndir urn rit-
unartímann, m.a. vegna stöðu sögunnar innan
sagnahefðarinnar, ef hægt er að tala um slíkt. Hér
verður fyrst fjallað lítillega um þessi atriði og
þráðurinn tekinn upp í 4. kafla þessarar greinar. I 2.
og 3. kafla, sem eru meginefni greinarinnar, er
fjallað um Hávarð Isfirðing og sýnt hvernig
höfundur fer ýmsar krókaleiðir við lýsingu hans og
ennfremur aðra bókmenntalega þætti sem snúa að
sögunni.2
1 Eins og bent hefur verið á sjá t.d. Bjami Guðnason. (1993: 9-17) og
Hermann Pálsson (1984). Þó svo að skoðanir þeirra fari vissulega ekki
saman, leggja þeir báðir áherslu á að við rannsóknir á fomsögum þurfi að
hafa hugmyndaheim þeirra til hliðsjónar við athuganir.
2 Rétt er að taka fram að allar tilvísanir til Hávarðar sögu eru til útgáfu
sögunnar í íslenskum fornritum og blaðsíðutöl í þeirri útgáfu eru höfð í
sviga á eftir þeim tilvitninum.
2 Sbr. ÍF VI: xcvii og BK.: i-xviii sem fjallar ítarlega um handrit
sögunnar
^ Sjá. BKÞ: ix, útgefendur hafa ekki tekið lesbrigði úr þessu handriti sem
er „omtrent ordret som i 502, ...“(BKÞ: ix). Er þar átt við annað
aðalhandrit sögunnar í útgáfum, AM 502 4to, sem m.a. er annað
aðalhandrit í útgáfu Islenskra fornrita.
1.1
Hávarðar saga er einungis varðveitt í tiltölulega
ungum pappírshandritum, þau elstu frá 17. öld.3 Er
þeim iðulega skipt í tvo flokka þó að ekki sé mikill
munur þar á. Þessi handrit eru talin eiga rætur að
rekja til gamallar skinnbókar, einkum vegna unt-
mæla Jóns Eggertssonar sem skrifaði upp það
handrit sögunnar sem ber safnmarkið Papp. fol. nr.
60 í konunglega bókasafninu i Stokkhólmi. Þar
segir: „Þesse framann skrifud Isfirdinga Saga, ...
Var skrifud Epter mipg gamallre membrana, ...“4
Það má velta vöngum yfir því hvað Jón eigi við
með þessum orðum, en bent hefur verið á að Jón
Eggertsson hafi ekki verið mjög sérfróður um
aldur handrita.5 Bjöm Karel telur þó að forrit Jóns
hafi ekki getað verið yngra en frá 16. öld (sbr.
BKÞ: xviii).
Það er því ljóst að handritin gefa lítinn vitnis-
burð um aldur sögunnar og verður þá að huga að
öðrum þáttum til aldursgreiningar.
1.2
Fræðimönnum hefur löngum orðið tíðrætt um hina
eldri Hávarðar sögu, og þar nefnt máli sínu til
stuðnings ummæli Sturlubókar Landnámu þar sem
minnst er á Hávarð halta:
Þar í Laugardal bjó síðar Þorbjprn Þjóðreksson, er vá
Óláf, son Hávarðar halta ok Bjargeyjar Valbrands-
dóttur; þar af gerðisk saga Isfirðinga ok víg Þor-
bjarnar. (Landn.: 190)
Og ennfremur:
... ok Bjargeyjar, er átti Hávarðr halti, þeira son
var Óláfr.6
5 Sbr. einnig ummæli Jóns Helgasonar.1958: 89: „Ekki hetur Jón [Eggertsson]
haft meira vit á handritum en hver annar,...“
6 Landn.: 187, útgefandi segir að hér sé stuðst við glataða Hávarðar sögu (sbr.
187 nm. 11), þessi frásögn er reyndar líka í Hauksbók (189)
38