Mímir - 01.06.1997, Síða 45

vígbúinn er hann ekki vopnaður. Svar Hávarðar ber
vott um ógurlega hreysti:
„Verði svá vel, at vér finnim Þorbjpm Þjóðreksson,
eptir skilnað vám skaltu annat mæla, því at mér ætla
ek sverðit Gunnloga, er best vápn er.“ (322)
Nú hafði Þorbjöm áður vegið Ólaf með því sverði
og er hefndarhugur svo mikill í karli að hefndin
verður að vera með hinu sama sverði.
Þeir sitja svo fyrir Þorbirni og mönnum hans og
er þeir finnast hleypur Þorbjöm á sund og Hávarð-
ur hikar ekki, heldur „skundar þegar ok kastar sér á
sund eptir Þorbirni“ (325)
Greinilegt er að karlinn á nóg eftir af hreysti-
verkum. Dráp Þorbjamar virðist þó ekki vera neitt
átakanlegt hreystiverk af hálfu Hávarðar, heldur er
eins og hann fái skyndilega aðstoð almættisins í
bardaganum
... honum [kom] í hug, at hann hafði heyrt utan ór
lpndum, at þar var annarr siðr boðaðr en norðr í
lgnd, ok með því ef nokkurr kynni honum þat at
segja, at sú trúa væri betri ok fegri, þá skyldi hann
því trúa, ef hann sigraði Þorbjprn. (326)
Þessi kafli er, má segja, dæmigerður fyrir
höfund Hávarðar sögu. Hann hikar ekki við að
stöðva frásögnina og segja frá hugsunum Hávarðar
þegar Þorbjöm stendur yfir honum, tilbúinn með
stein til að mola á honum hausinn. Hávarður heitir
umsvifalaust á hinn nýja sið og hefur sigur.24 Það
er eins og höfundurinn geti ekki stillt sig um að
koma með þessa glefsu enda fer Hávarður utan í
lok sögunnar og lætur skírast (sbr. 357) og er þetta
í góðu samræmi við það.
Að bardaga loknum sýnir Hávarður mann-
gæsku sína, eða speki (ef svo skyldi kalla) þegar
hann vill ekki drepa eftirlifandi þræla Þorbjarnar
(sbr. 328). Það er e.t.v. merki um hið nýja hugarfar
hans, er hann hefur heitið á hinn nýja sið, að hann
vill ekki fremja slík fólskuverk. En þó skiptir
hefndin hann greinilega höfuðmáli; hún þarf bara
24 Á það hefur verið bent (t.d. ÍF VI: 326 nm2) að í yngri sögum heiti
menn því í lífsháska að láta skírast og taka trú ef þeir sigra andstæðing
sinn eða komast lífs af. Þetta minnir einnig mjög á lífsháska Þormóðar
Kolbrúnarskálds í Fóstbræöra sögu, þegar Þórdís lætur leita að honum í
skerinu, en hvað eftir annað virðast yfimáttúrulegir kraftar koma honum
til hjálpar (sem rekja má til Ólafs helga sbr. draum Gríms bónda í Vík)
og Þormóður sleppur lifandi. (sbr. ÍF VI.: 253-256)
að koma niður á réttum stað, þ.e. á ójafnaðarmönn-
um því það virðist vera það eina sem Ljótur hefur
til saka unnið (sbr. lýsingu hans bls. 293). Þeir
kappar halda svo áfram vígum sínum.
Eins og fram hefur komið verður nokkur breyt-
ing á Hávarði og sést hún m.a. í þeim orðum sem
eru notuð til að sýna aðgerðir hans. Hann kastar
sér til sunds (325), snarast inn í skála (329),
sprettur upp (319) og allt í þessum dúr. Atriði sem
þessi eru eitt birtingarform þeirrar breytingar sem
verður á Hávarði. Einnig vekur það athygli hversu
mikil áhersla er lögð á frændsemina. Hávarður
minnist varla á Ólaf án þess að láta það fylgja með
að hann sé sonur hans, jafnvel þegar hann talar við
Eyjólf Valbrandsson sem þó er honum svo náinn
að frændsemi að óþarft virðist að taka það fram:
„Hávarðr kvað ekki hefndara Ólafs, sonar síns ..."
(328). Þó er það ætíð ljóst að svo er. Þrátt fyrir það
er stöðugt hamrað á þessu atriði og sýnir það
væntanlega hversu mikilvæg hefndin er Hávarði,
einkum í ljósi þess að Ólafur er einkabarn.25
Eitt mikilvægasta atriðið sem sýnir breytinguna
á Hávarði kemur að vísu ekki fyrr en að hefndum
loknum, en það er undrun Steinþórs á Eyri þegar
Hávarður kemur til hans að biðja hann liðveislu,
eins og Steinþór hafði áður lofað honum á þingi:
Gekk Hávarðr fyrir Steinþórr ok kvaddi hann.
Steinþórr tók kveðju hans ok spurði hverr hann væri.
(332)
Það er merkilegt að Steinþór skuli ekki kannast við
mann sem dvaldi í búð hans heilt þing og vakti auk
þess mikla athygli þar á þinginu. Sá samanburður
sem Steinþór gerir á fyrra og seinna ástandi
Hávarðar færir síðan heim sanninn um að alger
umskipti hafa orðið á Hávarði:
Steinþórr mælti: „Hafi þér sét ólíkara mann, piltar,
sjálfum sér, er hann er nú, eða þá var hann? Sýndisk
mér sem hann gæti varla gengit staflaust á milli
búða, ok oss þótti líkligt til kararmanns, með því at
25 Þetta virðist vera eitt af þeim mörgu atriðum sem höfundur laumar
inn í söguna til að ítreka nauðsyn hefndarinnar og skýra þá að einhverju
leyti hversvegna svona skörp breyting verður á Hávarði. Þótt margt í
lýsingum Hávarðar sé vissulega skoplegt, verður þó að gæta þess að
sagan er ekki aðeins skop og eru margir þættir hennar alvarlegir, meira
en að hægt sé að yfirfæra htímorinn í henni yfir á söguna alla, þó að
vissulega sé þannig blær yfir henni.
43