Bændablaðið - 16.05.2024, Blaðsíða 16

16 Fréttir Bændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 2024
Færeyjar:
Heimaframleiðsla lögleg
Heimaframleiðsla nefnist umgjörð
sem sköpuð var til að heimila
litlum aðilum í Færeyjum sölu á
matvælum sem eru ekki framleidd
í vottaðri aðstöðu.
Nú eru 125 aðilar skráðir sem
„heimaframleiðari“ og geta því á
löglegan hátt selt ýmist beint til
neytenda, veitingastaða eða í gegnum
verslanir. Frá þessu er greint í skýrslu
Norðurlandaráðs um sjálfsaflahlutfall
eyríkjanna fimm á Norðurlöndum.
Viðbót við iðnframleiðslu
Þessi lausn er hugsuð sem viðbót við
hina hefðbundnu matvælalöggjöf sem
er frekar miðuð að iðnframleiðslu
á matvælum, en árleg velta
„heimaframleiðara“ má ekki fara
yfir eina milljón færeyskar krónur,
sem samsvarar 20,2 milljónum
íslenskra króna. Fyrirkomulagið var
sett á laggirnar árið 2016. Í færeysku
matvælalöggjöfinni stendur í kafla um
heimaframleiðslu að framleiðendur
geti slátrað eigin dýrum og forunnið
kjötskrokkana til eigin notkunar,
beinnar sölu, eða sölu í gegnum
birgja og smásala til neytenda á
innanlandsmarkaði.
Eykur veltu umtalsvert
Þær matvörur sem má selja sem
heimaframleiðslu eru lambakjöt,
nautakjöt, alifuglakjöt, egg frá
alifuglum, villtir fuglar, grindhvalir,
hérar, grænmeti og ávextir sem eru
fengin úr eigin ræktun eða veiði.
Matvælin mega bæði seljast unnin og
óunnin en skulu merkt með textanum
„heimaframleiðsla, óløggild vøra“ og
„unauthorized“ svo það komi skýrt
fram að matvælin komi úr óvottaðri
framleiðslu.
Í áðurnefndri skýrslu er tekið
dæmi um sveitabæ þar sem
stunduð er sauðfjárrækt. Með því að
framleiða afurðir úr sínu eigin búfé
og sameina framleiðslu matvæla
við ferðaþjónustu gátu bændurnir
aukið veltu sína fimm- til sexfalt
samanborið við að selja allt kjötið til
hefðbundinna afurðastöðva. Þá lögðu
bændurnir sig fram við að skipta
við aðra matvælaframleiðendur í
nærumhverfinu sem efldi svæðið
enn frekar.
Heimaframleiðsla er talin geta
aukið tekjumöguleika lítilla aðila
án þess að þeir þurfi að ráðast í
íþyngjandi fjárfestingar, sem leiði
aftur til aukinnar vöruþróunar. Einn af
hvötunum fyrir að setja þessa umgjörð
á laggirnar var meðal annars sá að
varðveita matarhefðir og svara kalli
ferðaþjónustunnar eftir hefðbundnum
matvælum. /ál
Smáframleiðendur í Færeyjum með veltu undir tuttugu milljónum mega selja afurðir sínar þrátt fyrir að hafa ekki
aðgang að vottuðu eldhúsi. Mynd / Annie Spratt - Unsplash
Vínbændur:
Minnsta framleiðsla
í ríflega sextíu ár
Heimsframleiðsla víns árið 2023 dróst saman um 10% frá árinu á undan og
er minnsta ársframleiðsla síðan árið 1961. Er öfgum í veðurfari ekki síst
kennt um. Mynd / OIV
Alþjóðlegu vínsamtökin Inter-
national Organisation of Vine
and Wine (OIV) segja í skýrslu
að útlit sé fyrir að árið 2023 hafi
vínframleiðsla í heiminum verið
sú minnsta í rúm 60 ár.
Fyrir vínræktendur ein kenndist
árið 2023 af erfiðum áskorunum
í formi sögulega lágs framleiðslu
magns og hækkandi verðs en
árið þótti einkennast af áhrifum
alþjóðlegs verðbólguþrýstings.
Vínframleiðsla ársins á heimsvísu
nam um 237 milljónum hektólítra
og er það 10% lækkun frá fyrra ári
og minnsta ársframleiðsla síðan árið
1961, eða í 62 ár.
Yfirborð víngarða heimsins hélt
áfram að dragast saman, um 0,5%
frá 2022 í 7,2 milljónir hektara
í fyrra. Öfgar í veðurfari höfðu
margvísleg alvarleg áhrif á víngarða
um heim allan, ekki síst í formi
sveppasjúkdóma, myglu og þurrka.
Frakkland enn stærsti
framleiðandinn
OIV segja uppskeru hafa dregist
saman á suðurhveli jarðar og í
nokkrum af helstu vínframleiðslu-
ríkjunum vegna erfiðra veðurfars-
skilyrða. Safnað er saman upp-
lýsingum um 29 lönd sem standa
undir 94% af heimsframleiðslu.
Framleiðslumagn í Evrópu-
sambandinu hafi minnkað og varð
t.d. umtalsverður samdráttur á Ítalíu,
Spáni og Grikklandi vegna öfga í
veðurfari sem leiddu til myglu og
þurrka. Frakkland hafi þó verið
stærsti vínframleiðandinn í fyrra
og magnið aðeins yfir fimm ára
meðaltali. Þýskaland, Portúgal
og Rúmenía héldu einnig sjó í
framleiðslu sinni. Þá séu Bandaríkin
yfir meðaltali síðustu ára og hafi
heldur bætt við sig í framleiðslu frá
fyrra ári.
Mikill samdráttur á suðurhveli
Á suðurhveli gegnir öðru máli þar
sem framleiðslumagn víns árið
2023 er áætlað langt undir því sem
var 2022. Ástralía, Argentína, Chile,
Suður-Afríka og Brasilía urðu öll
fyrir miklum áhrifum af erfiðu veðri
á vaxtarskeiði vínþrúgna og olli það
á bilinu 10–30% samdrætti milli ára.
Undantekningin er Nýja-Sjáland sem
var yfir fimm ára meðaltali. /sá
Vísindi:
Umhverfisbreytingar
fjölga sjúkdómum
Minnkuð tegundafjölbreytni, hnattræn hlýnun,
mengun og útbreiðsla ágengra tegunda hefur
gert smitsjúkdóma hættulegri fyrir menn, dýr og
plöntur.
Þessi áhrif hafa verið greind í rannsóknum sem hafa
verið afmarkaðar við ákveðna sjúkdóma eða vistkerfi.
Til að mynda hefur hlýnandi loftslag aukið útbreiðslu
malaríu í Afríku og minnkuð tegundafjölbreytni í
Norður-Ameríku hefur leitt af sér fjölgun tilfella af
Lyme-sjúkdómnum.
Nú hefur verið framkvæmd safngreining sem
birtist í vísindaritinu Nature þar sem teknar eru saman
niðurstöður úr um það bil þúsund rannsóknum sem
sýna að svipað mynstur eigi sér stað um allan heim.
Frá þessu er greint í The New York Times.
Einsleitni eykur sótthættu
Hægt er að setja áhrifaþættina í fimm flokka: Breytt
tegundafjölbreytni, loftslagsbreytingar, efnamengun,
aðfluttar tegundir og breytingar eða tap á búsvæðum.
Höfundar greinarinnar söfnuðu saman gögnum úr
vísindagreinum sem skoðuðu hvernig að minnsta
kosti einn þessara flokka höfðu áhrif á útbreiðslu og
alvarleika sjúkdóma. Gagnasafnið innihélt rannsóknir
sem skoðuðu smithættu hjá mönnum, dýrum og plöntum
í öllum heimsálfum, að Suðurskautinu undanskildu.
Niðurstöðurnar sýndu að fjórir flokkar af fimm
juku sótthættu og var minnkuð tegundafjölbreytni
áhrifamesti þátturinn. Vísindamenn á sviðinu hafa
staðhæft að það sé vegna þess að með fjölbreyttu
tegundaúrvali náist útþynningaráhrif. Sníklar og sýklar
þrífist best þegar nóg sé af hýslum og einblína þeir á
þær lífverur sem eru algengar. Þegar tegundafjölbreytni
dragist saman aukist hlutfall algengu lífveranna á
kostnað þeirra sjaldgæfu sem hverfa. Eftir standi því
einsleitt tegundaúrval sem henti vel til útbreiðslu sótta.
Fjölgun tilfella af Lyme-sjúkdómnum er oft nefnt í
þesssu samhengi. Það má meðal annars rekja til þess
að einn helsti geymsluhýsill sóttarinnar, hvítfótamús
(l. Peromyscus leucopus), hefur fjölgað mikið á meðan
öðrum spendýrum fækkar.
Sjúkdómar færri í borgum
Hinir þrír flokkarnir auki sjúkdómaálag, eins og ef
aðfluttar tegundir bera með sér áður óþekkt smitefni
og getur efnamengun veikt ónæmiskerfi tegunda. Vegna
loftslagsbreytinga hafa búsvæði tegunda flust til sem geti
orðið til þess að ýmsar tegundir komist í snertingu við
hvor aðra sem aldrei höfðu verið í návígi.
Sérstaka athygli vakti að breytingar eða tap á
búsvæðum virtist ekki leiða af sér aukið sjúkdómaálag,
sem í fyrstu gæti litið út fyrir að stinga í stúf við rannsóknir
sem hafa bent til að skógareiðing auki hættuna á malaríu
og Ebólu. Það sé hins vegar hin mikla útbreiðsla þéttbýlis
og borga sem og búsvæðabreytingin sem þeim fylgi sem
leiði af sér minni útbreiðslu sótta.
Það geti verið vegna þess að hreinlæti í borgum sé
almennt meira og þar sé aðgengi að heilbrigðisþjónustu.
Það geti einnig skýrst af færri plöntum og dýrum sem
geti flutt smitefni. Skert lífríki í borgum sé ekki endilega
jákvætt og ekki hægt að ganga að því vísu að dýrin þar
séu heilbrigðari. Í rannsókninni er því ekki haldið fram
að skógareyðing sé af hinu góða. Það þurfi hins vegar
að taka tillit til aðstæðna á hverjum stað þar sem áhrifin
geti verið mismunandi. /ál
Hvítfótamúsum (l. Peromyscus leucopus) hefur fjölgað
í Norður-Ameríku á meðan öðrum spendýrum fækkar.
Þær eru geymsluhýslar fyrir Lyme-sjúkdóminn og hefur
tilfellum hans fjölgað af þeim sökum. Mynd / J. N. Stuart - Flickr