Bændablaðið - 16.05.2024, Blaðsíða 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 2024Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Belgjurtir er fjölbreytt ætt plantna
sem ýmist eru ræktaðar fyrir fræin
eða blaðmassann.
Þær sem ræktaðar eru vegna
blaðmassans hafa þó ólíka byggingu
sem hefur áhrif á nýtingu þeirra og
hversu vel þær henta til beitar eða
sláttar auk þess sem rótarkerfi þeirra
er ýmist kröftug stólparót, eins og á
rauðsmára, eða grynnra og veikara
rótarkerfi, eins og á hvítsmára sem
auk þess er með jarðlæga skriðula
stöngla (smærur).
Belgjurtir eru mikið ræktaðar
erlendis enda geta þær, í samlífi við
bakteríur, bundið köfnunarefni (N2) úr
andrúmslofti sem er mjög mikilvægt
ferli, ekki síst í landbúnaði. Þær eru
prótein- og steindaríkari en grös og
hafa jarðvegsbætandi áhrif umfram
grös. Belgjurtir gera heldur meiri
kröfur til ræktunarskilyrða en grös
og hafa t.d. hærra kjörsýrustig og láta
síður bjóða sér lélega jarðvinnslu.
Nauðsynlegt er að smita fræ með
niturbindandi bakteríum fyrir sáningu
og nú síðustu ár er farið að bjóða til
sölu fræ sem er forsmitað, fyrir þá sem
það vilja. Einnig er í boði að kaupa
fyrir fram tilbúnar blöndur, t.d. smára
og grasa.
Áhugi á belgjurtaræktun hér á landi
hefur í gegnum tíðina sveiflast með
áburðarverði en því til viðbótar má
nú greina aukinn áhuga sem tengja
má við loftslagsmál. Byggt á gögnum
úr forritinu Jörð, með fyrirvara um
nákvæmni skráninga þar, sést á mynd
1 að notkun á rauðsmára er orðin meiri
en hvítsmára og einnig sést að aðeins
er verið að sá öðrum tegundum svo
sem refasmára (alfaalfa/lucerne)
og einæru tegundunum, loga- og
persasmára. Rannsóknir og reynsla
sýnir að refasmári lifir almennt illa
hér á landi en þetta er sú fjölæra
fóðurbelgjurt sem mest er ræktuð í
heiminum. Einærar belgjurtir hafa ekki
verið mikið notaðar hér á landi en þó
má sjá að margföldun er á notkun
á ertum síðustu árin, sjá mynd 2.
Notkun á einærri lúpínu, flækjum og
hestabaunum er hins vegar óveruleg
en ertur geta gefið mikla og góða
uppskeru sem heilsæði t.d. með byggi
eða höfrum. Almennt er hægt að segja
að þessar tegundir séu á mörkum þess
að lifa vel hér á landi en mikilvægt er
að huga að yrkjaprófunum og nota þau
yrki sem hafa reynst betur en önnur
byggt á þeim tilraunum sem hafa verið
gerðar. Vert er að skoða upplýsingar
í ritinu Nytjaplöntur á Íslandi sem
Landbúnaðarháskóli Íslands hefur
gefið út til skamms tíma auk þess sem
hægt er að finna samantekt á sáðvöru
og umsögnum um yrki á heimasíðu
RML, undir „Ráðgjöf“ og velja þar
„Sáðvara“ undir „Jarðrækt“.
Rauð- og hvítsmári
Þær belgjurtir sem mest eruð notaðar
hér á landi eru rauð- og hvítsmári enda
eru þær góðar fóðurjurtir og hægt
er að spara notkun á N áburði með
ræktun þeirra. Nauðsynlegt er að sá
þeim í blöndu með grasi hér á landi
vegna lifunar en ólíkar grastegundir
geta haft mismunandi áhrif þegar
kemur að samkeppni við smárann.
Samsetning blandna grasa og smára
skiptir máli, bæði tegundir en ekki
síður hlutföll hverrar tegundar og hér
þarf að horfa til þess hvernig á að nýta
land og uppskeru. Á myndum 3 og
4 sjást hlutföll yrkja af annars vegar
rauðsmára (mynd 3) og hins vegar
hvítsmára (mynd 4) sem notuð voru í
sáningar á árunum 2019–2023.
Sem betur fer hefur notkun á
yrkjum af rauðsmára sem ekki eru á
Nytjaplöntulistanum farið fækkandi
en því miður er ekki hægt að segja
það sama varðandi hvítsmárann.
Hvítsmára-yrkið Hebe hefur verið
prófað í yrkjatilraunum en hefur ekki
náð því að komast á lista yfir yrki sem
mælt er með. Vonandi mun hlutfall yrkja
sem ekki eru á Nytjaplöntulistanum
minnka í framtíðinni eins og hefur
gerst hjá rauðsmáranum.
Hverju ertu að sá?
Hverju sæddirðu með?
Aldrei verður það sagt of oft að mjög
mikilvægt er að nota yrki sem hafa
reynst vel hér á landi. Afskaplega
sorglegt er að heyra af því þegar ræktun
mistekst, með allri þeirri fyrirhöfn og
kostnaði sem endurræktun fylgir, vegna
þess að sáð var yrki/yrkjum sem eru
alls ekki aðlöguð að okkar aðstæðum.
Ef yrki er aðlagað aðstæðum í Mið-
Evrópu eru afskaplega litlar líkur á því
að það lifi hér á landi og nýtist sem
fóðurjurt.
Að gera tilraunir með eitthvað nýtt
á smáum skala er allt í lagi vilji menn
það, en nauðsynlegt er að öllum sé ljóst
ef tvísýnt er um árangur, umfram það
sem gengur og gerist í ræktun hér á
landi. Þrátt fyrir loftslagsbreytingar þá
erum við enn þá á eyju á norðurhjara og
verðum að taka mið af því. Vetrarþol
er eiginleiki sem ekki er hægt að
horfa fram hjá þegar yrki eru valin og
svellþol skiptir líka máli en hægt er
að leiða líkum að því að með auknum
sveiflum í veðurfari, hvort sem er hita
eða úrkomu, að þá séu þessir þættir
ekki síður mikilvægir. Mikilvægt er að
bændur viti hverju þeir eru að sá og að
það sé í samræmi við væntingar út frá
áætlaðri notkun. Ef eitthvað er óljóst
er hægt að leita sér upplýsinga og/eða
óháðrar ráðgjafar. Bændur eiga ekki
að sætta sig við neitt annað en úrvals
fræ sem ljóst er að lifi og geti skilað
góðri uppskeru.
Hvað má fræið kosta?
Plöntur sem aðlagaðar eru norðlægum
aðstæðum eru t.d. með smærri blöð en
þær sem lifa sunnar á hnettinum og
eins er yfirleitt erfiðara og dýrara að
framleiða fræ að plöntum og yrkjum
sem henta hér á landi samanborið við
Mið-Evrópu.
Það er því eðlilegt að fræ sem
hefur þá eiginleika sem það þarf til
að lifa hér og dafna sé dýrara þar sem
dýrara er að framleiða það. Hvað kostar
jarðvinnslan, kölkunin, hreinsun á
skurðum, sáningin og áburðurinn?
Og hvað kostar fræið?
Það að spara í kaupum á fræi getur
seint borgað sig. Fræin sem fara í
jörðina eru ekki síður mikilvæg en
fræin sem legið er yfir vali á þegar
kemur að sæðingum gripa.
Höfundar eru ráðunautar
í jarðrækt.
Belgjurtir – yrki
Elena
Westerhoff.
Þórey
Gylfadóttir.
Töflu vantaði
Í síðasta tölublaði Bændablaðsins birtist grein Eyjólfs Ingva Bjarnasonar
og Árna Bragasonar, ráðunauta í sauðfjárrækt hjá Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins, um niðurstöður sauðfjárskýrsluhalds árið 2023.
Því miður féll út ein tafla sem birta átti með greininni. Hún er hér
að ofan. Í vefútgáfu greinarinnar á vefnum bbl.is má finna greinina alla
með töflunni. Beðist er velvirðingar á mistökunum. /ghp
Tafla 3. Efstu bú landsins samkvæmt afurðum eftir allar ær (veturgamlar
og fullorðnar). Bú með 100 eða fleiri vetrarfóðraðar kindur.
honda@byko.is | 821-4034
HONDA
GARÐVERKFÆRI
FÁST Í BYKO
FAGVERSLUN
SELHELLU 1
Sölutengiliður
Gunnar Ólason
Mynd 1. Fjöldi hektara (ha) sem smára var sáð í síðustu fimm árin samkvæmt
skráningum í Jörð. Logasmári og persasmári eru einærar tegundir.
Mynd 2. Notkun á einærum belgjurtum síðustu 5 árin í fjölda hektara (ha)
samkvæmt skráningum í Jörð.
Mynd 3. Notkun á yrkjum af rauðsmára á árunum 2019–2023 samkvæmt
skráningum í Jörð, sem hlutfall (%) af heildarnotkun á rauðsmára sérhvert ár.
Yrki sem eru stjörnumerkt (*) eru með umsögn í ritinu Nytjaplöntur á Íslandi.
Mynd 4. Notkun á yrkjum af hvítsmára á árunum 2019–2023 samkvæmt
skráningum í Jörð, sem hlutfall (%) af heildarnotkun á hvítsmára sérhvert ár.
Yrki sem eru stjörnumerkt (*) eru með umsögn í ritinu Nytjaplöntur á Íslandi.