Bændablaðið - 16.05.2024, Blaðsíða 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 2024Fréttaskýring
Ekki lægra endurskin á
meginþorra landsins
Um áhrif endurskins eftir svæðum
segja Aðalsteinn, Arnór, Bjarni,
Brynhildur og Pétur:
„Sum svæði jarðar, s.s. gresjur
og þurrkaeyðimerkur sunnar á
hnettinum, endurkasta vel sólarljósi
því sandurinn (t.d. í Sahara eða
Gobi) er gulur. Á öðrum svæðum
(norðar eða uppi í fjöllum) getur
legið snjór stóran hluta ársins og þar
sem er snjór er endurskin hátt – og
hærra en í snjólausum skógi.
Á láglendi Íslands er loftslagið
hafrænt og því er landið ekki
hulið samfelldum snjó nema hluta
vetrar. Skv. rannsókn Brynhildar
og Bjarna er inngeislun sólar auk
þess lítil yfir vetrartímann, vegna
norðlægrar hnattstöðu landsins
(65-66°N) og endurskinið þar með
lítið líka. Gögnin í þeirri rannsókn
sýna breytileika í endurskini yfir
vaxtartímann (vor, sumar og haust)
en breytileiki yfir vetrartímann
er óverulegur. Fyrri hugmyndir
vísindamanna (t.d. Bala o.fl.,
2007) gerðu ráð fyrir að snjóþekja
yfir vetrartímann réði mestu um að
hámarka endurskin frá landi. Þær
hugmyndir hafa breyst í seinni tíð
og er nú tekið tillit til inngeislunar
og endurskins allt árið, með eða án
snjóþekju.
Þar að auki ber að hafa í huga að
stór hluti Íslands er ógróið eða illa
gróið eldfjallaland og því dökkleitt.
Því eru hvorki líkur á því að aukin
gróðurþekja dragi úr endurskini, né
að skógrækt eða landgræðsla leiði
til lægra endurskins á meginþorra
landsins. Aðgerðir í þá veru gætu
hins vegar aukið verulega bindingu
kolefnis í skógi, öðrum gróðri og
jarðvegi,“ segir hópurinn.
Lauftré eða barrtré?
Spurt er hvort betra sé að rækta
lauftré fremur en barrtré með tilliti
til kolefnisbindingar. Um það
segja þau Aðalsteinn, Brynhildur,
Bjarni, Arnór og Pétur að svo sé
ekki endilega. „Lerki, sem er það
barrtré sem mest hefur verið ræktað
á Íslandi, fellir barrið á veturna
eins og lauftrén og hefur þá ljósara
yfirbragð en t.d. lauflaust birki. Allur
gróður, sígrænn eða lauffellandi,
veldur hærra endurskini en dökkleit
basalthraun, sandar og annað lítt
gróið land.
Rannsóknir Brynhildar og Bjarna
sem kynntar voru á nýafstaðinni
Fagráðstefnu skógræktar (rann-
sóknarverkefni/vöktun á endurskini
mismunandi gróðurlenda í
Þjórsárdal frá árinu 2012) sýna
að birkiskógur í Þjórsárdal hafði
ívið hærri endurskinshæfni en
sígrænn barrskógur í næsta
nágrenni. Sandauðnir á sömu
slóðum gleypa í sig meiri varma
og þar á sér stað lítil sem engin
kolefnisbinding. Kolefnisbinding og
hraði kolefnisuppsöfnunar var mun
hærri í barrskóginum (sitkagreni
og stafafuru) en hjá birkinu. Þetta
verður því allt að vega og meta í
samhengi,“ segja þau.
Draga úr neikvæðum áhrifum
nytjaskógræktar
„Sé aðeins horft til kolefnisbindingar
er sennilega ekki betra að rækta lauftré
frekar en barrtré,“ segir Ingibjörg og
heldur áfram: „Ef tekið er tillit til
annarra þátta eins og endurvarps
inngeislunar er svarið væntanlega
já, því sumargrænn trjágróður
endurvarpar mun meiri inngeislun
en sígrænn barrviður. En spurningin
er að mestu leyti ómerk því skógrækt
er ekki góð loftslagsaðgerð eins og
hún er stunduð hér á landi í dag.
Hvað varðar skógrækt sem
loftslagsaðgerð er mikilvægt að
huga að öllum þeim þáttum sem
skógræktin mun hafa áhrif á. Setja
ber skýr markmið um endurheimt
náttúruskóga, velja staðsetningu vel
og huga vel að öllum þáttum sem
aðgerðirnar kunna að hafa áhrif á.
Önnur skógrækt, eins og t.d.
nytjaskógrækt, getur einnig átt
rétt á sér út frá samfélagslegum
og efnahagslegum þáttum en alls
ekki sem loftslagsaðgerð eða
aðgerð til verndunar líffræðilegs
fjölbreytileika. Nytjaskógrækt þarf
þá að finna réttan stað og huga að
því hvernig megi draga úr þeim
neikvæðu áhrifum sem slík skógrækt
hefur á líffræðilega fjölbreytni,
minnkandi endurvarp.“
Ingibjörg segir mikilvægast að
hafa í huga að fara ekki af stað með
umfangsmiklar breytingar á landi í
nafni loftslagsaðgerða með plöntun
framandi trjátegunda sem sumar
hverjar séu ágengar, oft á landi sem
þegar geymi mikinn kolefnisforða,
án þess að huga að öðrum og oft
óafturkræfum afleiðingum eins og
neikvæðum áhrifum á líffræðilega
fjölbreytni og minnkandi endurvarpi
inngeislunar.
„Allra árangursríkast er engu
að síður að hverfa frá notkun
jarðefnaeldsneytis,“ segir hún.
Álitamál tengd endurskinshæfni
og skógrækt
„Okkur er kunnugt um mikilvæga
samanburðarrannsókn Brynhildar
Bjarnadóttur og Bjarna Diðriks
Sigurðssonar á endurskinshæfni
ólíkra gróðurlenda, þ.m.t. barrskóga
á Suðurlandi og það verður
spennandi að sjá niðurstöðurnar
þegar þær birtast,“ segja Þóra Ellen
og Ólafur. „Lauftré endurkasta
stærri hluta sólarljóss en barrtré,
og endurkast laufskóga að vetri
og fram eftir vori er mun minna
en hjá barrskógum. Lerki, sem
er sumargrænt barrtré, svipar til
lauftrjáa hvað þetta varðar,“ segja
þau jafnframt og bæta við að líkt og
hjá barrskógum, sé lítið endurkast af
dökkum, gróðursnauðum auðnum.
„Stundum hefur nytjaskógrækt
hérlendis verið lýst þannig að
verið sé að skipta berangri út fyrir
barrskóg. Staðreyndin er hins vegar
sú að skógrækt hérlendis (að birki
undanskildu) hefst næstum alltaf á
grónu landi.
Við höfum ekki fundið nýlegar
tölur frá Skógræktinni en fram til
ársins 2008 hafði ríflega helmingur
allrar skógræktar byrjað í mólendi,
um 20% skiptust jafnt á milli
graslendis og birkilendis en 11%
voru í hálfgrónu eða lítt grónu
landi (Björn Traustason og Fanney
Ósk Gísladóttir, 2008). Í drögum
að Landsáætlun í skógrækt var
gert ráð fyrir að nota birki í rýrt
land, sitkagreni og stafafuru í vel
gróið land, rússalerki í rýrt land
og alaskaösp í frjósamt land,“
segja Þóra Ellen og Ólafur. Þessi
sundurliðun hafi þó verið tekin út í
lokaútgáfu landsáætlunarinnar.
Skiptir máli fyrir
loftslagsbókhaldið
„Ísland hefur hlutfallslega hvað
minnsta skógarþekju allra þjóðríkja
jarðar. Skógar á Íslandi – þar með
talið lágvaxið birkikjarr – þekja í
heildina um 2% landsins og áform eru
uppi um að rækta skóga til viðbótar
á 0,6% landsins fyrir árið 2040. Á
sama tíma er áformað að hefja vinnu
við aukna útbreiðslu birkiskóga
þannig að þeir þeki um 5% landsins
á næstu áratugum. Þó þetta sé lítið
hlutfall af heildarflatarmáli landsins,
getur það skipt töluverðu máli
fyrir loftslagsbókhald Íslands. En
skógarnir þjóna auðvitað mun fleiri
hlutverkum en bara að binda kolefni.
Skógarnir skapa verðmæti (þ.m.t.
útivistargildi), skapa störf í dreifbýli,
auka skjól, bæta vatnsbúskap,
hreinsa loft, minnka hávaða og draga
úr jarðvegseyðingu,“ segja þau
Aðalsteinn, Arnór, Bjarni Diðrik,
Brynhildur og Pétur að endingu.
Ljóst er að enn eru ekki öll kurl
komin til grafar í umræðunni um
skógrækt og áhrif á endurkast af
inngeislun sólar.
„Hér er dæmi um stafafuruskóg (barrskóg) sem gróðursettur var í örfoka,
sandorpið hraun á Hafnarsandi í Ölfusi árið 2009. Stafafuruskógurinn er nú
kominn í mannhæð og samkvæmt Skógarkolefnisreikni (https://reiknivel.
skogur.is/) er stafafuran þar enn aðeins farin að binda árlega innan við eitt
tonn af CO2 á hektara. Við 30–35 ára aldur nær árleg binding hámarki, u.þ.b.
13 tonnum CO2/ha/ári. Þar við bætist binding í jarðvegi og sópi. Hægt væri að
auka bindinguna enn frekar með því að gróðursetja sitkagreni, birki og fleiri
tegundir, en stafafuran fóstrar og nærir trjátegundir sem eru kröfuharðari á
gæði jarðvegs.“ (AS, BB, BDS, AS, PH). Mynd / Aðalsteinn Sigurgeirsson.
„Áður en stafafuran á ljósmyndinni var gróðursett fyrir 15 árum var svæðið
dökkur sandur og hraun, líkt og sést í forgrunni myndarinnar. Endurskinið
var lágt og hitagleypnin há. Þar sem svæðið liggur nærri suðurströnd
landsins er þarna vetrarmilt og situr snjór sjaldan lengi yfir vetrartímann.
Ungi stafafuruskógurinn hefur frá því hann komst á legg í senn bundið
kolefni og aukið endurskinið.“ (AS, BB, BDS, AS, PH). Gröf / Aðsend
„Skóglendi með blöndu trjátegunda á mörkum Norðurkotslands og
Snæfoksstaða í Grímsnesi á uppstigningardag, 9. maí 2024. Lauftrén eru
ekki enn farin að laufgast. Ljósu trén á myndinni eru alaskaaspir og líklega
með hæst endurskin. Innan um aspirnar eru sígræn sitkagrenitré, tiltölulega
dökk á lit. Ung stafafura er í reitnum á hægri hönd. Gamla birkikjarrið (í
forgrunni og til hægri á myndinni) er yfir árið með hæsta endurskinshlutfallið,
með skýrum sveiflum milli árstíða. Á þessum árstíma er birkið dökkt á lit og
endurskinshlutfallið lágt.“ (AS, BB, BDS, AS, PH). Mynd / Halldór Sverrisson
„Áætluð árleg binding (í tonnum CO2 á hektara) mismunandi trjátegunda á
sömu slóðum í Grímsnesi, skv. Skógarkolefnisreikni. Við þessa bindingu sem
sýnd er á myndinni, bætist losun eða binding í jarðvegi og sópi. Sú binding
getur numið nokkrum tonnum CO2 á hektara og ári.“ (AS, BB, BDS, AS, PH).
... þar sem snjór
stendur fram eftir
vori getur orðið
umtalsverð aukning
á ísogi sólarljóss við
að planta barrskógi á
svæðið.“ ÞEÞ og ÓSA